Tiếng Xtiêng

Tiếng Xtiêng (tiếng Khmer: ស្ទៀង) hay tiếng Stiêng là ngôn ngữ của người Xtiêng ở miền nam Việt Nam và các khu vực lân cận của Campuchia và có thể là Lào (dưới tên Tariang). Cùng với tiếng Chơ Ro và tiếng M'Nông, tiếng Xtiêng được phân loại là ngôn ngữ của nhóm Bahnar Nam của ngữ chi Bahnar, ngữ hệ Nam Á. Trong sơ đồ ngữ hệ Nam Á, các ngôn ngữ Bahnar thường được ghi nhận là có liên quan chặt chẽ nhất với tiếng Khmer.

Tiếng Xtiêng
Sử dụng tại	Việt Nam, Campuchia, có thể Lào
Tổng số người nói	90,000
Dân tộc	Người Xtiêng
Phân loại	Nam Á Bahnar Bahnar Nam Tiếng Xtiêng
Hệ chữ viết	Khmer, Latinh
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3	cả hai: sti – Bulo Stieng stt – Budeh Stieng
Glottolog	stie1250[1]

Có những phương ngữ được ghi nhận của tiếng Xtiêng, một số trong đó không dễ hiểu lẫn nhau. Tuy nhiên, do thiếu sự nghiên cứu rộng rãi, bài viết này sẽ chủ yếu mô tả phương ngữ được gọi là Xtiêng Bùlơ được nói ở các tỉnh Bình Phước, Lâm Đồng, Tây Ninh của Việt Nam, huyện Snuol (tỉnh Kratié) và tỉnh Mondulkiri của Campuchia.^[2][3] Tiếng Xtiêng được nói ở những vùng núi rừng xa xôi cùng với người họ hàng gần gũi của nó là tiếng M'Nong. Các phương ngữ khác, bao gồm Bù Đek và Bù Biêk, được nói ở vùng thấp và thể hiện nhiều ảnh hưởng từ tiếng Việt.

Không giống như nhiều ngôn ngữ thuộc nhóm Môn-Khmer khác, tiếng Xtiêng không phân biệt âm vực tiếng nói cũng không phải là ngôn ngữ có thanh điệu như tiếng Việt. Từ có thể là đơn âm tiết hay 'âm tiết rưỡi'.

Ngữ âm

Phụ âm

Haupers (1969) phân tích rằng tiếng Xtiêng có 25 phụ âm với sự tương phản ba chiều: hữu thanh, vô thanh và tiền thanh hầu hoá. Âm bật hơi được mô tả như là một cụm phụ âm bao gồm các âm tắc đơn giản (tức là không có tiền thanh hầu hoá) kết hợp với âm thanh hầu /h/.^[2] Các phân tích cũng thể hiện loạt âm bật hơi là các âm vị độc lập cho ra 33 phụ âm với sự tương phản năm chiều.

		Môi	Răng	Lợi	Ngạc cứng	Ngạc mềm	Thanh hầu
Tắc	vô thanh	p	t		c	k	ʔ
	bật hơi vô thanh	pʰ	tʰ		cʰ	kʰ
	hữu thanh	b	d		ɟ	ɡ
	bật hơi hữu thanh	bʱ	dʱ		ɟʱ	ɡʱ
	tiền thanh hầu hoá	ʔb	ʔd
Mũi	hữu thanh	m	n		ɲ	ŋ
	tiền thanh hầu hoá	ʔm	ʔn
Xát	vô thanh		s		(ç)		h
Tiếp cận	hữu thanh	w	l	r (ɾ)	j
	tiền thanh hầu hoá		ʔl		ʔj

Các phụ âm xuất hiện ở vị trí cuối âm tiết (âm đệm) bị vô thanh hóa và không được bật ra. Đối với âm lợi tiếp cận, âm rung [r] và âm vỗ [ɾ] có thể thay thế tự do cho nhau. Âm xát vòm vô thanh [ç] chỉ xuất hiện ở cuối âm tiết như một tha âm bổ sung của âm [s].

Nguyên âm

Hệ thống nguyên âm của tiếng Xtiêng 15 nguyên âm đơn và 2 nguyên âm đôi. Bên cạnh đặc tính âm sắc, độ dài của nguyên âm cũng mang tính âm vị, ngoại trừ nguyên âm [ɛ] ([æ]) trong các âm tiết đóng. Nguyên âm [ɛ] ([æ]) ngắn khi đứng trước h và dài ở các vị trí khác. Việc không có cặp tối thiểu giữa các âm [ɛ] ([æ]) và [ɛː] ([æː]) gợi ý rằng các âm [ɛ], [æ], [ɛː] và [æː] là các tha âm vị.^[2]

	Trước		Giữa		Sau
	ngắn	dài	ngắn	dài	ngắn	dài
Đóng	i	iə̯	ɨ	ɨː	u	uː uə̯
Nửa đóng	e (ɪ)	eː (ɪː)				oː
Nửa mở	ɛ (æ)	ɛː (æː)		ʌː		ɔː
Mở			a	aː	ɑ

Các ký hiệu trong ngoặc đơn đại diện cho các tha âm.