Atouwance

L' atouwance, c' est cwand on arinne ene sakî e lyi djhant ti, dabôrd k' e walon, on s' atôtche tot s' dijhant "vos".

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Atouwance », loukîz cial.

L' atouwance radoûceye, c' est cwand on lyi cåze tot lyi djhant twè.

Pronos et prezintreces d' atouwance

Pronos sudjets

• Atouwance djeneråle
  • ti / t' (prono sudjet metou padvant l' viebe)
  • tel 1 (prono sudjet etroclé ti + li)
  • tu (prono sudjet metou padrî on codjowa ki finixh pa ene cossoune)
  • cawete -ss (cawete ki våt on prono sudjet, et k' on troveso on codjowa ki finixh pa ene voyale)
• Atouwance radoûceye
  • to

Pronos coplemints

• ti u èt / t' (prono coplemint metou dvant l' viebe)
• tel 2 (prono coplemint etroclé ti + li metou dvant l' viebe)
• tu (prono coplemint metou padrî) (prono coplemint metou padrî)
• tel 3 (prono coplemint etroclé ti + li metou padrî l' viebe)

Pronos tonikes

• Atouwance djeneråle
  • ti
  • ti-minme / t'-minme (Tchålerwè)
• Atouwance radoûceye
  • twè
  • tizôtes
  • ti-minme / t'-minme (Roman Payis)

Prono d' apårtinance

• Atouwance djeneråle
  • tinne
• Atouwance radoûceye
  • twinne

Prezintrece d' apårtinance

• ti u èt / t'
• tes

Liveas d' atouwance

sôre di ptit mot	atouwant djenerå	atouwant radoûci	vovweyant
Prono sudjet	ti	to	vos
Prono tonike (singulî)	ti, t(i)-minme (Tchålerwè), èt-minme (Tchålerwè, pus må veyou)	twè, t(i)-minme (Roman Payis), tizôtes	vos
Prono tonike (pluriyal)	tizôtes		vozôtes
Prono d' apårtinance	li tinne	li twinne	li vosse

Candjmint d' atouwance et d' vovweyaedje divins ene minme divize

I n' est nén råle do vey divins ene divize les môdes eployîs eneviè ene minme sakî sins råjhon veyåve.

(li feme) –Dji so capåbe do wangnî m' veye,
Motoit mî k' t n' såreus fé.
(si ome) –Overe, insi dj' frè ls acoujhnaedjes !
Dji t' poitrè co l' dinner s' ti vous …
(li feme) – Et fé ene croe so tos les burtaedjes
K' ont fwait d' vosse coir èn ome pierdou !^[1]

Djeyografeye

Les gropes di djins k' eployént ces noveas pronos la polént l' fé rivni a on livea pus bas, dins sacwants payis. Metans t(i)-minme est rsintou come doûcineus e Roman Payis, mins foirt måhonteus e Payis d' Tchålerwès.

Les noveas pronos n' ont måy sitî eployî e l' Årdene nonnrece (Payis d' Bietris et di Smwès), et e l' Årdene levantrece (Payis d' Måmdiy), des coines todi pus wårdiveuses k' els ôtes po les candjmint do pårler walon. Eto, on n' a drola ki deus liveas d' atôtchance: li djhaedje di vos, et l' atouwance. Gn a eto tanawete on viyaedje insi å mitan des ôtes e Roman Payis (Ocgniye), e Payis d' Lidje (Tîleu), di Vervî (Limbôr), di Djivet (Arniye). On ricnoxhe les djins d' ces payis la åjheymint; on lzî dit, po s' fote: "A t' es d' Måmdiy, ti ! A t' es d' Bietris, ti ! "

Sociolodjeye

• Å pus sovint, les djins si djhèt « vos » cwand i cåzèt walon. Ci serè todi l' cas avou des djins k' on n' kinoxhe nén, des djins pus viyes ki vos, des mwaisses. Cwek' l' atouwance est djenerålmint veyou come on påter d' porcea.^[2] Adon, nouv côps so dijh, les djins s' atôtche avou l' fôme « vos » : sins conter l' erlåcion etur les cåzeus ; inte efants eyet parints, avou les soçons, avou s' binamé ubén s' binamêye, a scole.^[2][3]
• On n' atouwe ene djin sovint ki cwand on-z est foirt mwais, po refoircî ses paroles. Eto cwand on est måvlé so les biesses.
• L' atouwance radoûceye est possibe inte vîs soçons, inte ome et feme, inte parints et efants. Nén rovyî ki les djins k' ont co aprins l' walon naturelmint e l' Årdene nonnrece n' eploynut nén l' atouwance adouceye. Nén esse maké s' i vs deynut "ti".
• L' atouwance djenerå est acceptêye dins sacwantès sitouwåcions. Il est otorijhî inte des djins do minme seke avou cåzumint l' minme ådje eyet dins èn edroet camaerådrece.^[2]
• Les rcåzeus atouwnut bråmint, a môde des candjmints atouwance / vovweyaedje k' i gn a yeu enawaire e francès. Ci sereut pus comifåt d' els ecoraedjî a dire vos.^{(a-z aveuri)}

Hårdêyes difoûtrinnes

• Louis Remacle, Syntaxe du parler wallon de La Gleize, t. I. pp 242-245.
• J.J. Gaziaux, langages et conventions sociales; tutoiement et vouvoiement, D.W., T. 28, 2000, pp 65-86.
• C. Denis, Franwal di Nameur, a tutoyer.
• Mape A.L.W. 2. 15 (ti).