From Wikipedia, the free encyclopedia
Hi Sun Yat-sen (12 Nobyembre 1866 – 12 Marso 1925)[1][2] usá nga Tsino nga médico, magsusurat, pilosopo, kaligrapo[3] ngan rebolusyonaryo, an syahan nga mangulo ngan nagtukod nga amay han Repúblika han Tsina. Komo nangunguna han mga nanguna ngan syahan nga namuno hin Republikano nga Tsina, tinatawag hi Sun nga "Amay han Nasod" ha Republika han Tsina (RhT) ngan "nag-uná han demokrátiko nga rebolusyon" ha Kanan Katawhan Republika han Tsina (KKT). Dako nga papel an ginkaptan ni Sun han pagtanggal ha poder han Dinastiya Qing (an kataposan nga imperyal nga dinastiya han Tsina) didâ han mga tuig nga dinmangat han Xinhai nga Rebolusyon. Ginbutáng hiyá nga Probisyonal nga Mangulo han Repúblika hn Tsina han pagtukod hiní han 1912. Ha urhe, iya ginbuligan upod hin iba pagtukod han Kuomintang (Nasyonalista nga Partido han Tsina), nga nag-alagad hiyá nga syahan nga namuno hiní.[4] Hi Sun usá nga personahe nga nagpapahiusa ha post-Imperyal nga Tsina, ngan nagpapabilin hiyá nga nag-uusa ha mga ika-20 nga gatostuig nga mga politiko nga Tsino nga gintatahuran hin dako ha mga katawhan han duha nga dapit han Estrecho han Taiwan.
Sun Yat-sen | |
---|---|
Probisyonal nga Mangulo han Republika han Tsina | |
Ha puwesto 29 Disyembre 1911 – 10 Marso 1912 | |
Sugbong Mangulo | Li Yuanhong |
Ginsundan ni | Yuan Shikai |
Premier han Kuomintang han Tsina | |
Ha puwesto 10 Oktubre 1919 – 12 Marso 1925 | |
Gin-unahan ni | Iya kalugaringon (komo Premier han Partido Rebolusyonaryo Tsino) |
Ginsundan ni | Zhang Renjie (komo mangulo (chairman)) |
Personal nga mga detalye | |
Natawo |
12 Nobyembre 1866 Xiangshan, Guangdong, Tsina |
Namatay |
12 Marso 1925 (edad 58) Beijing |
Lugar hin pahuwayan | Sun Yat-sen Mausoleum, Nanjing, Kanan Katawhan Republika han Tsina |
Nasyonalidad | Tsino |
Partido nga politikanhon | Kuomintang |
Iba nga mga paglakip ha politika | Partido Rebolusyonaryo Tsino |
(Mga) Asawa |
Lu Muzhen (1885–1915) Kaoru Otsuki (1903–1906) Soong Ching-ling (1915–1925) Chen Cui-fen |
Mga anak |
Sun Fo Sun Yan Sun Wan Fumiko Miyagawa (b. 1906) |
Alma mater | Hong Kong College of Medicine for Chinese |
Okupasyon |
Médiko Politiko Rebolusyonaryo Manunurat |
Pirma |
Sun Yat-sen | |||||||||||||||||||||||||
Minat-an nga Tsinino | 孫逸仙 | ||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Yinano nga Tsinino | 孙逸仙 | ||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Alternatibo nga Tsino nga ngaran | |||||||||||||||||||||||||
Minat-an nga Tsinino | 孫中山 | ||||||||||||||||||||||||
Yinano nga Tsinino | 孙中山 | ||||||||||||||||||||||||
|
Bisan man kon hi Sun ginkikita nga usa han mga giharangdon nga mga namuno han yana nga Tsina, an iya kinabuhi ha politika usa nga nagpipinadayon nga pakig-away ngan agsob nga pagka-exilio. Katapos han pagkamalinamposon han rebolusyon ngan pakabawi han Han nga Tsino hin poder katapos hin 268 ka tuig hin pagdumara han Dinastiya Qing, madali hiyá nga nagbul-iw han iya puwesto han pagka-Mangulo han bag-o nga gintukod nga Republika han Tsina kan Yuan Shikai, ngan namuno hin mga sunodsunod nga mga rebolusyonaryo nga gobyerno nga pag-ayat han mga warlord nga nagdudumara han dako nga bahin han nasod. Waray mahiabot hi Sun nga makakita han iya partido nga makagkonsolidar han gahom hini han nasod dida han Amihanan nga Expedisyon. An iya partido, nga mayda maluya nga alyansa upod han mga Komunista, nagbulag ngadto hin duhá ka mga pag-ugopan katapos ha iya kamatay.
An prinsipal nga ginbilin ni Sun ada han iya pagpadukwag han politikal nga pilosopiya nga kilalado nga Tulo nga mga Prinsipyo han Katawhan: nasyonalismo (Han nga Tsino nga nasyonalismo, paglugaríng tikang hin imperyalista nga pagdominar, pagbawi hin gahom tikang han Manchuriano nga Dinastiya Qing), demokrasya,[5] ngan an pagpakabuhî han katawhan (matadong nga katiringban).[6][7]
Natawo hi Sun nga Sun Wen (Kinantones: Syūn Màhn; 孫文), ngan an iya ngaran ha ginikanan Sun Deming (Syūn Dāk-mìhng; 孫德明).[1][8] Han bata hiyá, an iya ngaran ha pag-agnay Dixiang (Dai-jeuhng; 帝象).[1] An kan Sun ngaran ha kortesiya Zaizhi (Jai-jī; 載之), ngan an iya ngaran ha pagbunyag Rixin (Yaht-sān; 日新).[9] Samtang nag-iskwela hiyá ha Hong Kong nakakuha hiyá han ngaran ha arte nga Yat-sen (Tsinino: 逸仙; pinyin: Yìxiān).[10] An Sūn Zhōngshān (孫中山), nga amo an pinakapopular han iya mga Tsino nga ngaran, ginkuha tikang han iya Hinapon nga ngaran Nakayama Shō (中山樵), an pseudonimo nga ginhatag ha iya ni Tōten Miyazaki samtang natago hiyá ha Hapon.[1]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.