Cymru
gwlad yng ngogledd Ewrop / From Wikipedia, the free encyclopedia
Mae Cymru (Saesneg: Wales; Cernyweg: Kembra) yn wlad Geltaidd yn Ewrop. Gyda'r Alban, Cernyw, Gogledd Iwerddon a Lloegr,[1] mae Cymru wedi'i hawlio gan Loegr ers Oes y Tywysogion, ac yn rhan o'r Deyrnas Unedig. Cymraeg yw iaith frodorol y wlad ond siaredir Saesneg gan y mwyafrif helaeth o'i dinasyddion erbyn heddiw; gall oddeutu 19% o'i phoblogaeth siarad Cymraeg.
Arwyddair | "Cymru am byth", "Y Ddraig Goch Ddyry Cychwyn", "Banner Dewi Sant" |
---|---|
Math | Gwlad |
Prifddinas | Caerdydd |
Poblogaeth | 3,107,500 (2021) |
Sefydlwyd | Ymadawiad Macsen Wledig yn 383 CC
Unwyd gan Gruffydd ap Llywelyn yn 1057 Diffiniwyd fel tiriogaeth eto yn 1967 Datganoli yn 1998 |
Anthem | Hen Wlad fy Nhadau |
Pennaeth llywodraeth | Vaughan Gething |
Cylchfa amser | UTC±00:00 |
Nawddsant | Dewi Sant |
Iaith/Ieithoedd swyddogol | Cymraeg, Saesneg |
Daearyddiaeth | |
Rhan o'r canlynol | cenhedloedd Celtaidd |
Sir | 22 o siroedd |
Arwynebedd | 21,218 km² |
Yn ffinio gyda | Lloegr |
Cyfesurynnau | 52.35°N 3.63°W |
Cod SYG | W92000004 |
"Gwlad" | |
Gwleidyddiaeth | |
Corff gweithredol | Llywodraeth Cymru |
Corff deddfwriaethol | Senedd Cymru |
Swydd pennaeth y wladwriaeth | teyrn y Deyrnas Unedig |
Pennaeth y wladwriaeth | Siarl III |
Swydd pennaeth y Llywodraeth | Prif Weinidog Cymru |
Pennaeth y Llywodraeth | Vaughan Gething |
Ariannol | |
Cyfanswm CMC (GDP) | £0 million |
Arian | punt sterling |
- Gweler hefyd: Cymru (gwahaniaethu)
Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain a'r moroedd; Môr Hafren, Y Môr Celtaidd a Môr Iwerddon. Roedd gan Gymru boblogaeth o 3,107,500 yn 2021[2] ac mae ganddi arwynebedd o 20,779 km2 (8,023 mi). Mae gan Gymru dros 2,700 km (1,700 mi) o arfordir ac mae'n fynyddig ar y cyfan. Mae gan Gymru fynyddoedd talach yn y gogledd a'r canoldir, gan gynnwys yr Wyddfa, ei chopa uchaf, yn Eryri. Mae'r wlad o fewn y ardal tymheredd y gogledd ac mae ganddi hinsawdd forwrol. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw Caerdydd.
Daeth hunaniaeth genedlaethol Gymreig i'r amlwg fel Brythoniaid Celtaidd ar ôl i Macsen Wledig (Magnus Maximus) a'r Rhufeiniaid adael Ynys Brydain yn y 5ed ganrif. Datblygodd ystyrir Cymru fel gwlad Celtaidd modern yn oes tywysogion Cymru. Bu farw twywysog olaf Cymru, Llywelyn ein Llyw Olaf (Llywelyn ap Gruffudd) yn 1282, a olygodd cwblhad gorchfygiad Cymru gan Edward I, brenin Lloegr.
O 1400-1410 ailenillodd Owain Glyndŵr annibyniaeth i Gymru. Ar ôl hynny cafodd Cymru ei hatodi gan Loegr a'i hymgorffori o fewn cyfundrefn gyfreithiol Lloegr o dan Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535 a 1542. Datblygodd gwleidyddiaeth Gymreig nodedig yn y 19eg ganrif, yn arbennig yn gysylltiedig â Rhyddfrydiaeth Gymreig. Amlygwyd hyn ar ddechrau'r 20fed ganrif gan David Lloyd George, ond cafodd ei ddadleoli gan dwf sosialaeth a sefydlwyd Llafur Cymru erbyn 1947. Roedd Lloyd George yn ymgyrchu yn gryf dros ddatganoli i Gymru yn ei yrfa cynnar a thyfodd teimlad cenedlaethol Cymreig dros y ganrif. Ffurfiwyd Plaid Cymru yn 1925, a Chymdeithas yr Iaith yn 1962. Enillodd datganoli Cymreig fomentwm yn ystod yr 20fed ganrif ac yn dilyn refferendwm datganoli Cymreig 1997, ffurfiwyd y Cynulliad yn 1999, ac mae wedi ennill mwy o ddatganoli ers hynny ail hail-henwi yn Senedd Cymru yn 2020. Daeth mudiad cryfach dros annibyniaeth i Gymru i’r amlwg erbyn 2017, pan drafodwyd ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban. Daeth grwpiau o blaid annibyniaeth, megis YesCymru yn boblogaidd yn yr 21ain ganrif, er nad yw annibyniaeth yn cael ei chefnogi gan fwyafrif yng Nghymru.
Ar ddechrau’r chwyldro diwydiannol yng Nghymru, trawsnewidiodd datblygiad y diwydiannau mwyngloddio a metelegol y wlad o fod yn gymdeithas amaethyddol i fod yn genedl ddiwydiannol; achosodd ecsbloetio Maes Glo De Cymru gynnydd cyflym ym mhoblogaeth Cymru. Mae dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn Ne Cymru, gan gynnwys Caerdydd, Abertawe, Casnewydd a'r cymoedd. Mae gan ranbarth dwyreiniol Gogledd Cymru tua chweched o'r boblogaeth gyfan a Wrecsam yw tref mwyaf y gogledd. Mae gan gweddill Cymru ddwysedd poblogaeth llai. Nawr fod diwydiannau echdynnol a thrwm traddodiadol y wlad wedi dirywio, mae economi Cymru yn seiliedig ar y sector cyhoeddus, diwydiannau ysgafn a gwasanaeth, a thwristiaeth. O fewn y diwydiant ffermio, gan gynnwys ffermio llaeth, mae Cymru yn allforiwr net, gan gyfrannu at hunangynhaliaeth amaethyddol genedlaethol.