عربستان پیش از اسلام
تاریخ پیش از ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان / From Wikipedia, the free encyclopedia
عربستان پیش از اسلام به شبهجزیره عربستان پیش از ظهور اسلام در ۶۱۰ پس از میلاد گفته میشود. مطالب بیشماری در منابع اسلامی دربارهٔ عربستان پیش از اسلام وجود دارد، اما این مطالب دو قرن بعد از وقایع و توسط خارجیها نوشته شدهاند، بهصورت شفاهی منتقل میشدند و بنا به دلایل دینی و غیره دستخوش تحریف شدهاند. این منابع، آن عهد را «دورهٔ جاهلیت» نامیدهاند.[1] گرچه هیچکدام از آثار اکتشافی به دورهٔ پیامبر اسلام، محمّد نسبت داده نشدهاند،[2] اما کتیبهها، آثار و ابنیهٔ بسیاری از سالهای پیش از ۵۶۰ میلادی کشف شدهاند که نشانی از «جاهلیت» ندارند؛ در عوض، مشخص میکنند که عربستان قبل از اسلام متشکل از پادشاهیهای قدرتمند، جوامع شهرنشین، راههای تجاری و معماری غنی بوده و بسیاری از مردمش توانایی خواندن و نوشتن داشتهاند.[3] یافتههای باستانی همچنین نشان میدهند ظاهراً واردات ظروف سرامیکی از سایر سرزمینها در قرن ششم میلادی متوقف شدهاست؛ محتملاً در اثر توقف تجارت بهدلیل جنگ، بیماری و بلایای طبیعی.[1]
از نظر دینی، این کشفیات منجر به نتایج مشابهی شدهاند: عربستان پیش از اسلام بخشی از جهان یهودی-مسیحی مدیترانه بودهاست. در واقع بتپرستی و پرستش خدایان باستانی حداقل از قرن چهارم میلادی — بیش از دو قرن پیش از محمّد — برافتاده بوده و پادشاه حِمیَر حدوداً در سال ۳۸۰ میلادی به یهودیت گرویدهاست.[4] خدایان سنگی فقط در منطقهٔ نَبَطیّه یافت شدهاند و در باقی مناطق، این تندیسها کارکرد عزاداری مردگان را داشتهاند. در عربستان جنوبی، خدایان بزرگ را با تختهای سلطنت خالی نمایش میدادند.[5] با اطمینان میتوان گفت منابع اسلامی — که از بتپرستی در عربستان میگویند — دچار اشتباه شدهاند.[4]
عربستان عموماً بایر و آتش فشانی بوده و این امر کشاورزی را جز در جوار واحهها و چشمهسارها، دشوار مینمود؛ بنابراین شهرها و دیارها در عربستان موقعیتی پراکنده و دور از هم داشتند و در بین آنها دو شهر مکه و یثرب جزو شهرهای مهم عربستان محسوب میشدند.[6] اجتماعی زندگی کردن برای زنده ماندن در شرایط صحرایی لازم بوده؛ بدون یاری یکدیگر و تشکیل قبیله، محیط ناملایم و شرایط سخت زندگی در صحرا حیات انسانی را غیرممکن میساخت. نیاز به همبستگی و اتحاد افراد به عنوان یک گروه، موجبات تشکیل قبیله را فراهم میساخت و این گروههای قبیلهای بر اساس وابستگیهای خونی و قوم و خویشی تشکیل میشد.[7] مردم عربستان یا کوچنشین یا ساکن یک ناحیه بودند. گروه اول به صورت مداوم در تلاش برای یافتن آب و چراگاه برای حیواناتشان بوده، در حالی که گروه دوم با تکیه بر تجارت یا کشاورزی امرار معاش و گذران زندگی مینمودند. بهدلیل شرایط سخت زندگی، کوچ نشینان برای ادامه زندگی تا حدی مجبور به یورش به کاروانها و واحههای اطراف بوده و بنابراین از منظر آنان اینگونه غارتها و چپاولگریها، تبهکاری بهحساب نمیآمد.[8][9] مدینه به صورت عمده یک مرکز کشاورزی بود، در حالی که مکه یک مرکز مهم تجاری برای بسیاری از قبایل اطراف محسوب میگشت که شامل چند سرزمینی که شامل دولت عاد، یمن، اردن و غیره بود.[6]