Azerbajxhani
shtet që shtrihet në Azinë Perëndimore dhe Evropën Lindore në Kaukaz / From Wikipedia, the free encyclopedia
Azerbajxhani (zyrtarisht: Republika e Azerbajxhanit; azerbajxhanisht: Azərbaycan) është një vend transkontinental i vendosur në kufirin e Evropës Lindore dhe Azisë Perëndimore. Është pjesë e rajonit të Kaukazit Jugor dhe kufizohet nga Deti Kaspik në lindje, Rusia (Republika e Dagestanit) në veri, Gjeorgjia në veriperëndim, Armenia dhe Turqia në perëndim dhe Irani në jug. Baku është kryeqyteti dhe qyteti më i madh.
Republika e Azerbajxhanit Azərbaycan Respublikası (Azerisht)
| |||||
---|---|---|---|---|---|
Himni: Azərbaycan marşı "Marshi i Azerbajxhanit" | |||||
Kryeqyteti dhe qyteti më i madh | Baku 40°23′43″N 49°52′56″E | ||||
Gjuhët zyrtare | Azerisht[1] | ||||
Gjuhët pakice | Shih listën e plotët | ||||
Grupet etnike (2019[2]) |
| ||||
Besimi | Shih feja në Azerbajxhan | ||||
Nofka | Azerët | ||||
Qeveria | |||||
Lloji i qeverisjes | Republikë gjysmë-presidenciale unitare[3] | ||||
Ilham Aliyev | |||||
• Zëvendës Presidenti | Mehriban Aliyeva | ||||
• Kryeministri | Ali Asadov | ||||
• Kryetari i Asamblesë Kombëtare | Sahiba Gafarova | ||||
Kuvendi | Asambleja Kombëtare | ||||
Formimi | |||||
• Republika Demokratike | 28 maj 1918 | ||||
28 prill 1920 | |||||
• Pavarësia nga Bashkimi Sovjetik |
| ||||
• Kushtetuta u miratua | 12 nëntor 1995 | ||||
Sipërfaqja | |||||
• Gjithsej | 86,600 km2 (33,400 sq mi) (112th) | ||||
• Ujë (%) | 1.6 | ||||
Popullsia | |||||
• Përllogaritje 2022 | 10,353,296[4] (90-të) | ||||
• Dendësia | 117/km2 (303.0/sq mi) (99-të) | ||||
Ekonomia | |||||
PBB (PFB) | Përllogaritje 2023 | ||||
• Gjithsej | $189.8 billion[5] (79-të) | ||||
• Për kokë banori | $18,310[5] (87-të) | ||||
PBB (zyrtare) | Përllogaritje 2023 | ||||
• Gjithsej | $71.2 billion[5] (82-të) | ||||
• Për kokë banori | $6,872[5] (88-të) | ||||
Monedha | Manat (₼) (AZN) | ||||
Të dhëna të tjera | |||||
Gini (2008) | 33.7[6] i mesëm | ||||
IZHNJ (2021) | 0.745[7] i lartë · 91-të | ||||
Zona kohore | UTC+4 (AZT) | ||||
Formati i datës | dd.mm.yyyy (CE) | ||||
Ana e drejtimit të makinës | right | ||||
Prefiksi telefonik | +994 | ||||
Kodi i internetit TLD | .az | ||||
|
Republika Demokratike e Azerbajxhanit shpalli pavarësinë e saj nga Republika Federale Demokratike Transkaukaziane në vitin 1918 dhe u bë shteti i parë laik demokratik me shumicë muslimane. Në vitin 1920, vendi u përfshi në Bashkimin Sovjetik si RSS Azerbajxhan.[8][9] Republika moderne e Azerbajxhanit shpalli pavarësinë e saj më 30 gusht 1991,[10][11] pak para shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik në të njëjtin vit. Në shtator 1991, shumica etnike armene e rajonit të Nagorno-Karabakh formuan republikën e vetëshpallur të Arcahut.[12] Rajoni dhe shtatë rrethe përreth njihen ndërkombëtarisht si pjesë e Azerbajxhanit, në pritje të një zgjidhjeje për statusin e Nagorno-Karabakut përmes negociatave të lehtësuara nga OSBE-ja, megjithëse ai u bë de facto i pavarur me përfundimin e Luftës së Parë të Nagorno-Karabakut në vitin 1994.[13][14][15][16] Pas Luftës së Dytë të Nagorno-Karabakut në vitin 2020, shtatë distriktet dhe pjesët e Nagorno-Karabakh u kthyen nën kontrollin e Azerbajxhanit.[17]