Türkmenistan
Orta Asya'da yer alan bir ülke / From Wikipedia, the free encyclopedia
Türkmenistan (Türkmence telaffuz: [tʏɾkmønʏˈθːɑːn]),[13] Orta Asya'da bağımsız bir Türk devletidir. Kuzeybatısında Kazakistan, kuzeyinde ve doğusunda Özbekistan, güneydoğusunda Afganistan, güneybatısında İran bulunan; batısında Hazar Denizi olan Ülkenin başkenti, aynı zamanda en gelişmiş şehri olan Aşkabat'tır. Ülkenin 7 milyon nüfusu ile Orta Asya cumhuriyetleri arasında nüfusu en düşük olan devlet Türkmenistan'dır. Ülkenin çoğunluğu ise Karakum Çölü'yle kaplıdır.
Türkmenistan | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Millî marş Türkmence: Garaşsyz Bitarap Türkmenistanyň Döwlet Gimni "Bağımsız Tarafsız Türkmenistan Ulusal Marşı" | |||||||||||||
Başkent ve en büyük şehir | Aşkabat 37°58′K 58°20′D | ||||||||||||
Resmî dil(ler) | Türkmence[3] | ||||||||||||
Etnik gruplar arası iletişim dili | Rusça | ||||||||||||
Konuşulan diller | |||||||||||||
Etnik gruplar (2012)[4] |
| ||||||||||||
Demonim | Türkmenistanlı[5] Türkmen[6] | ||||||||||||
Hükûmet | Totaliter aile diktatörlüğü altında üniter başkanlık cumhuriyeti[7][8] | ||||||||||||
| |||||||||||||
Yasama organı | Meclis | ||||||||||||
Rusya ve Sovyetler Birliği'nden bağımsızlık | |||||||||||||
| |||||||||||||
Yüzölçümü | |||||||||||||
• Toplam | 491.210 km2[9] (53.) | ||||||||||||
• Su (%) | 4,9 | ||||||||||||
Nüfus | |||||||||||||
• 2022 tahminî | 7.057.841[10] (115.) | ||||||||||||
• Yoğunluk | 10,5/km2 (221.) | ||||||||||||
GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî | ||||||||||||
• Toplam | 104,539 milyar $[11] (93.) | ||||||||||||
• Kişi başına | 17.415 $[11] (75.) | ||||||||||||
GSYİH (nominal) | 2021 tahminî | ||||||||||||
• Toplam | 54,218 milyar $[11] | ||||||||||||
• Kişi başına | 9.032 $[11] (73.) | ||||||||||||
Gini (1998) | 40.8 orta | ||||||||||||
İGE (2019) | 0.715[12] yüksek · 111. | ||||||||||||
Para birimi | Türkmenistan manatı (TMT) | ||||||||||||
Zaman dilimi | UTC+5 | ||||||||||||
UTC+5 (kullanılmamaktadır) | |||||||||||||
Trafik akışı | sağ | ||||||||||||
Telefon kodu | 993 | ||||||||||||
İnternet alan adı | .tm |
Türkmenistan yüzyıllardır medeniyetlerin kesişim noktası olarak birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Türkmenistan sınırları içinde yer alan Merv şehri Orta Asya'daki en eski vaha şehirlerinden biridir.[14] Orta Çağ'da Merv, İslam dünyası için de en önemli şehirlerden biri olmakla beraber, İpek Yolu üzerindeki en önemli noktalardandır. 1885 yılında Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edilen Türkmenistan, daha sonra Orta Asya'daki Bolşevik karşıtı harekette önemli rol oynamıştır. 1925'te Türkmenistan, Sovyetler Birliği'ne dahil devletlerden biri olarak, Türkmen Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Türkmen SSC) olmuştur.[15] 1991'de ise Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla bağımsızlığını kazanmıştır.
Yönetim şekli tek baskın parti sistemine dayanan bir cumhuriyet olup, ülkede 2006 yılında 1991'den beri başta olan, Türkmenbaşı olarak bilinen Saparmurat Niyazov'un ölmesinin ardından 2007'de başa geçmiş Kurbankulu Berdimuhammedov cumhurbaşkanlığı görevini yürütmüştür. Türkmenistan, azınlıklara karşı olan muamelesi, basın özgürlüğü, din özgürlüğü gibi başlıca konularla alakalı insan hakları sicili nedeniyle geniş çapta eleştirilmektedir.[16][17] Ölüm cezası, 2008 Anayasası'ndan resmi olarak kaldırılmıştır.[18]
2007 tahminlerine göre ülkenin etnik yapısı, %85 Türkmen, %5 Özbek, %4 Rus ve %6 diğer milletlerden oluşmaktadır.[19] Ülkede, Türkmence, Özbekçe ve Rusça yaygın olarak konuşulmaktadır.[19] Dini yapısı itibarıyla, %92 Müslüman, %6 Hristiyan, %2 diğer dinlere mensuptur.[19]
2006 CIA tahminlerine göre sektörel GSYİH'sının bileşenleri, %17,7 tarım, %39,2 endüstri, %43,2 hizmet sektörüdür.[19] Temel ihraç ürünleri gaz, ham petrol, petrokimya, pamuk lifi ve tekstildir.[19] Türkmenistan dünyanın en büyük dördüncü doğalgaz rezervlerine sahiptir.[20] 1993'ten 2017'ye kadar Türkmenistan'da vatandaşlar devlet tarafından sağlanan elektrik, su ve doğalgazdan ücretsiz olarak yararlanmışlardır.[21]
Türkmenistan, bağımsız Türk devletlerinden birisi olarak TÜRKSOY'un üyesi olup aynı zamanda Türk Devletleri Teşkilatı gözlemci ülkelerinden biridir. Ülke, BM, İKÖ, BDT, IMF gibi uluslararası kuruluşlara üyedir.