Thusis

Thusis (im yheimische Tieläkt am Ort [ˈtu(ː)ʒ̊ɪʒ̊], aber bi de Walser rundume Tuse [ˈtuʒ̊ə];^[2] rätoromanisch Tusáun, italienisch Tosana) isch e Gmaind vo der Region Viamala im Kanton Graubünde.

Thusis
Wappe vo Thusis
Basisdate
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Graubünde (GR)
Region:	Viamalaw
BFS-Nr.:	3668i1f3f4
Poschtleitzahl:	7430
UN/LOCODE:	CH THS
Koordinate:	752542 / 17402646.6999969.433335720
Höchi:	720 m ü. M.
Flächi:	6.81 km²
Iiwohner:	3415 (31. Dezämber 2022)[1]
Website:	www.thusis.ch
Thusis Thusis
Charte
Charte vo Thusis w

Geografii

D Gmaind Thusis lyt an Hinderrhy a däre geografisch markante Stell, wo dr Fluss us der Via-Mala-Schlucht id Flechi vom Domleschg use chunt. Weni spöter nimmt der Hinderhy vo dr rächte Syte här als Näbefluss d Albula uf. Bi Thusis flüsst d Nolla, wo vom Piz Beverin abe chunt, vo der lingge Syten in Hinderrhy.

Die Gmaind chunt im Weschte a d Gmaind Masein aa, im Süde a Ronggälle, wo i dr Viamala lyt, im Oschte an Sils und im Norde, im Taalbode vom Domleschg, a d Gmaind Cazis bim Cazner Bach.

Thusis isch en Oort a dr Passtrooss zum Vogelbärg und zum Splügepass, a dr Autobaan A13 und a dr Albulalinie vo dr Rhätische Baan.

Sprooch

Thusis isch e düütschsproochegi Gmeind. Dr lokal Dialäkt heisst «Thusnerdüütsch».

S Rätoromanische (d Sproochvariante Sutselvisch) isch z Thusis under em Yfluss vo Chur här vermuetli scho im 16. Joorhundert ufggä worde. Am Bärghang südlech vo dr Nolla sind no rätoromaneschi Fluernäme läbig: Crapteig, Crappasusta, Saissa, Crapschalva und anderi.

Sprooche z Thusis
Sprooche	Volkszählig 1980		Volkszählig 1990		Volkszählig 2000
	Anzahl	Anteil	Anzahl	Anteil	Anzahl	Anteil
Düütsch	1887	74.73 %	1995	75.40 %	2112	77.73 %
Rätoromanisch	238	9.43 %	136	5.14 %	107	3.94 %
Iteliänisch	230	9.11 %	172	6.50 %	129	4.75 %
Iinwooner	2525	100 %	2646	100 %	2717	100 %

Gschicht

Thusis um 1900

Thusis isch ane 1156 s erschte Mol gnännt. Dr Ort isch als Stazion uf de Bärgstroosse uf Italie wichtig gsi.

Ane 1525 isch z Thusis d Reformazion ygfüert worde. 1967 het me d Schnällstrooss uf Bellinzona mit em San-Bernardino-Dunnel eröffnet.

Am Usgang vo dr Viamala stoot am Rhy s Chraftwärch Thusis vo der Chraftwärch Hinterrhy AG.^[3]

Uf de 1. Jänner 2018 het sech die ehemoligi Gmeind Mutte oben a dr Schynschlucht mit Thusis zämegschlosse.

Architektur

• di evangelischi Chile vo 1506
• di katholeschi Chile Guethirt
• s Schlössli
• s Huus Rooseroll
• d Burgruine Obertagstei
• d Ysebaanbrugg
• di neue Stroossebrugge
• s Chraftwärch
• d Raschtstazion Viamala vo dr A 13

Lüüt

• Hans Ardüser (1557 – öpe 1614), Bündner Wandermooler, Lehrer und Schriftsteller

Literatur

• Jürg Simonett: Thusis In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.

Weblink

 Commons: Thusis – Sammlig vo Multimediadateie

• Website vo dr Gmeind Thusis