Aragonés chistabín

From Wikipedia, the free encyclopedia

Aragonés chistabín
Remove ads

O chistabín ye a variedat de l'aragonés que se charra en a val de Chistau: Chistén, Sant Chuan de Plan, Plan, y La Comuna: Saraviello, Sin, Senyés, y Serveto. A localidat de Chistén fegura en l'ALEANR con a sigla Hu 202.[1] O chistabín ye una d'as variedaz de l'aragonés mas arcaizans y menos castellanizadas. Fa de transición entre o belsetán y o benasqués.

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Más información Chistabín ...
Remove ads

Fonetica

No en ye caso de tota hora ni de samuco / samugo (sabuco en Senyés) que incluye Brian Mott.

  • Bi ha casos de -l- an l'aragonés cheneral tiene -ll-, y esto puede indicar que fa poco existiba una "l cheminada" como en belsetán:
    • Aquela
  • Bi ha casos de evolución d'o grupo latino -ND- enta -n- que estió común en l'Alto Aragón antismás.
  • Bi ha repuis de sonorización de oclusiva dezaga liquida:
  • Se rechista bel caso de evolución de -CT- enta -t- como en belsetán:
    • feto
  • O pronombre adverbial de locativo i debant d'os imperfectos d'o verbo estar se pronuncia /igera/. Esto se troba en bel texto medieval y Chistau ye uno d'os pocos lugars on este se conserva.
    • I yera > /Iguera/
Remove ads

Morfolochia

  • Os articlos determinaus son: el, la, es, las. L'articlo masculín s'apostrofa en l' si o sustantivo que le sigue prencipia por vocal. L'articlo femenín nomás apostrofa cuan o sustantivo prencipia por a. Amaneixen tamién os articlos a, as mas que mas en contraccions con en (n'a, n'as) y bellas vegadas con de (d'a, d'as).
  • L'infinitivo puede tener una -e de refirme, (paragochica), o no pronunciar-se, depende d'o lugar.
    • cantare
  • O participio ye: -au, -iu. En Chistén s'emplega mas -ido que -iu. Trobamos participios fuertes que pareixen en -ito como en aragonés central, pero son irregulars y con accento en a radiz: cáito (Plan, Chistén), tráito (Chistén).
  • A desinencia aragonesa de primera persona plural ye -n, (a -m final en aragonés suele cambiar a -n), diferent de l'aragonés cheneral -mos, pero igual que en o ribagorzano.
    • cantán, querén, salín.
  • Bi ha verbos d'a tercera conchugación en -ir que se conchugan como incoativos:[3]
    • ablandir, aclarir, berrir, buquir, canyir, embullir, esbandir, escasir, escurir, estrechir, funir, furnir, gatir, pudrir, respesir, restrenyir, turir.
  • En o pasau imperfecto d'indicativo a primera persona tien a desinencia -e, y esto poderba tener relación con a -i de l'ansotán:
    • tenebai > tenebe.
  • O pasau indefiniu ye sintetico de tipo aragonés en Sin, Senyes, Zarandiello, La Comuna y Serveto:
    • 1ª conchugación: é, és, u, én, ez, ón
    • 2ª y 3ª conchugacions: ié, iés, ió, ién, iez, ión
  • En Plan, Sant Chuan de Plan y Chistén ye de tipo perifrastico como en Ribagorzano.
    • voi puyar(e)
    • vas puyar(e)
    • va puyar(e)
    • von puyar(e)
    • voz puyar(e)
    • van puyar(e)
  • O Condicional pierde l'-a final en bellas personas.
    • abrí, farí, dirí.
Remove ads

Sintaxi

Se fa concordancia d'o participio con o complemento directo:

  • Las vacas las han comidas.
  • Es he vistos.

Referencias

Vinclos externos

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads