Turcomans (Asia Central)

From Wikipedia, the free encyclopedia

Turcomans (Asia Central)
Remove ads

Os turcomans[1] (en turcomán Түркменлер) son os turcomans que habitan principalment en Turcmenistán y zonas mugants d'Uzbekistán, Tachiquistán, Irán y Afganistán y en a provincia Rusa de Stavropol. D'alcuerdo con o censo de 1989 bi n'heba 2.800.000 millons en l'antiga URSS. Os turcomans de Stavropol yeran 15.000 en 1958. Charran una luenga turquica d'a branca oguz y son musulmans sunnitas hanafís. A suya traza de vida tradicional ye o pastoreyo nomada d'ovellas, camellos y caballos. Bi n'ha de transhumants y bels grupos d'agricultors sedentarios que cautivan cerials de regano (trigo, hordio, millo y sorgo). O trafico d'esclavos feba part d'a traza d'economía tradicional d'os nomadas y seminomadas.

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Este articlo tracta sobre os turcomans d'Asia Central. Ta atros usos d'o etnonimo turcomans adrece-se ta l'articlo Turcomans.
Más información Turcomans Түркменлер, Población total ...

A estructura tribal ye encara fuerte en Turkmenistán, Irán y Afganistán, as principals tribus son Tekke, Ersay, Yomud y Goklen. D'as tribus menors, cuatre se'n veneran como poseyedoras d'un linache sagrato: Seid, Khoja y Shikh y Ata. Os 4000 Mawri d'o norte d'Afganistán, que provienen de l'aria de Merv de Turkmenistán s'identifican a ellos mesmos como turcomans pero no en son reconoixitos por atros turcomans d'Afganistán. Os turcomans de Stavropol s'autodenominan Türpen y perteneixen a las tribus Chaudorov, Sonchadj y Ikdir.

Remove ads

Etnonimo

O etnonimo turcomans lo trobamos en textos aragoneses medievals como as tradccions d'o "Libro de Marco Polo" y "La Flor de las Ystorias d'Orient".

Luenga

Perteneixe a la branca oguz pero tien caracters comuns con a branca quipchac. Ye luenga escrita dende o sieglo XVIII. A suya forma clasica ye influenciata por o turco chagatai. O estándard turcmenio d'o periodo sovietico ye basato en os dialectos yomud y tekke. S'escribiba en alfabeto arabe dica 1928, cuan lo cambioron por l'alfabeto latín y dimpués por l'alfabeto cirilico en a decada de 1940. En 1980 lo declaroron una d'as luengas oficials d'Afganistán.

Remove ads

Historia

Os turcomans son descendients directos d'os oguzes, que entroron en Asia Central dende l'este enta o sud-ueste en o sieglo X. Beluns trescurzoron a cordelera montanyosa d'o Kopet Dagh plegando t'Azerbaichán y Anatolia y contribuindo a la formación d'os actuals turcos anatolicos, turcos rumelís y azerins. Beluns tamién s'establioron en Irak y Siria. En bels puestos d'o sud d'Asia Central os turcomans se mezcloron y asimiloron a la población nativa iranica d'alcuerdo con o modelo “dominio d'elites”, en atrás zonas estioron os lumerosos habitants nativos iranicos qui absorbioron a os turcomans. De todas trazas estió Asia Central on se convirtioron a lo islam, y en a versión aragonesa d'o Libro de Marco Polo comentan que son musulmans.

En Turqueman habitan de tres generaciones de gentes, es assaber: turquemans, qui adoran Mahomet, et aquestos stan volentier por las...

Dende os sieglo XVI os turcmenios (turcomans que quedoron entre a Mar Caspia y Aral dimpués d'a migración d'atros turcomans ta Orient Meyo), estioron ensopinatos entre os conflitos entre a Persia Safavida y os khanatos uzbecos de Bukhara y Khiva, y yeran alternativament dominatos por uns u por atros, encara que por un regular permaneixioron independients por bels sieglos dica que l'Imperio Ruso los sozmetió en as decadas de 1870-1880. En as epocas que yeran mes independients os turcmenios feban incursions de saqueyo y rapto d'esclavos en Corastén u Khorezm. O suyo modo de vida, que a lo principio yera purament nomada evolucionó a causa de l'arideza creixient d'o disierto de Kara Kum. A principios d'o sieglo XIX a mayor part d'os turcmenios s'heban establito ya en o sud d'o país (costeras d'o Kopet Dag, oasis de Merv y Val de l'Amu Daria, u en as mugas d'o Khorezm, sin deixar de practicar os saqueyo y trafico d'esclavos. Encara en 1861 os mercatos de Bukhara y Khiva yeran plens de mils d'esclavos traitos dende Corastén por os turcmenios.

En o sieglo XVII bels turcomans emigroron ta a zona de Stavropol (a lo norte d'o Caucaso), on encara se troban.

En 1870 os rusos fortificoron Krasnovdsk, punto de partita d'o ferrocarril enta l'este. A campanya de sumisión d'os turcmenios encomenzó en 1877. Os rusos dimpués d'un desastre militar en 1879 se refacioron y prenioron o campo fortificato de Gök Tepe (a l'ueste de Asjabad) en 1881 y facioron una mortalera de tekeus, una poderosa tribu refirmata por o xaic sufí Kurbanmyrat. Merv se rindió sin combatir en 1884. En 1885 os rusos prenioron l'oasis de Pandz, que perteneixeba en principio a l'Afganistán. En l'Imperio Ruso Turcmenia recibió o nombre de Provincia Trascaspiana.

O acceso por ferrocarril permitió un rapedo desarrollo d'o cautivo de cotón. Encomenzó a sedentarizacion d'os turcmenios. As autoridaz imperials favoreixioron una traza d'islam sunnita mes ortodoxa que o sufismo d'antesmás, (as tumbas d'os xaics sufís encara son puestos de pelegrinache). En chulio de 1918 una sublevación forachitó de Turkmenistán a los bolcheviques que prebaban de prener Asjabad. Se formó un gubierno independient con o refirme de tropas británicas plegatas dende Persia.

Cuan se retiroron os britanicos l'exercito royo tornó ta Turcmenistán, controlando-lo en 1920. En 1924 as autoridaz sovieticas promovioron a creyación d'a Republica Socialista Turcmena. A delimitación nacional creyó Turcmenistán con l'antiga provincia Trascaspiana y territorios esgallatos d'os antigos khanatos de Bukhara (Val meya de l'Amu Daria) y Khiva (Ueste de Khorezm) Dende 1928 a colectivización fació que 100.000 turcmenios fuyisen ta Afganistán. A trasformación mes important ha estato a escavación d'a Gran Canal turcmena, Canal Lenin u Canal de Kara Kum dende 1954, que esbarra parte de l'augua de l'Amu Daria ta Merv y Asjabad permitindo regar centenars de mils d'hectarias.

Dende 1989 ha encomenzato o despertar d'un sentimiento nacionalista y en 1991 Turcmenistán declaró a suya independencia.

Os sovieticos consiguioron con exito a sedentarización d'os turcmenios y agora a mayor parte d'os habitants de Turkmenistán combinan l'agricultura con o pastoreyo de gran distancia. O cautivo principal ye o cotón, seguito por os cerials tradicionals y a horticultura de regano. Un tercio d'os habitants de Turcmenia son urbans y se dedican a la industria petroquimica, d'o gas, industrias locals y servicios. En Irán y Afganistán encara son principalment nomadas.

Remove ads

Referencias

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads