1912

1912 (MCMXII) foi un añu bisiestu entamáu en llunes del calendariu gregorianu, y un añu bisiestu entamáu en domingu del calendariu xulianu.

Si amiestes dalgún datu, pues siguir l'enllaz del día pa inxertar el datu ellí tamién. ¡Gracies!

	Añu 1912
Años:	1909 1910 1911 - 1912 - 1913 1914 1915
Décades:	Años 1880 Años 1890 Años 1900 - Años 1910 - Años 1920 Años 1930 Años 1940
sieglos:	sieglu XIX - sieglu XX - sieglu XXI

1912 n'otros calendarios

Calendariu gregorianu	1912 MCMXII
Ab urbe condita	2665
Calendariu armeniu	1361
Calendariu chinu	4608 – 4609
Calendariu hebréu	5672 – 5673
Calendarios hindús - Vikram Samvat - Shaka Samvat	1967 – 1968 1834 – 1835
Calendariu persa	1290 – 1291
Calendariu islámicu	1330 – 1331
Calendariu rúnicu	2162

N'Albania esti añu tuvo namái 353 díes, porque foi l'añu nel que'l país convirtió'l calendariu gregorianu nel oficial de so, abandonando asina'l xulianu. El vienres 30 de payares, caberu día d'usu del calendariu xulianu, foi siguíu pol sábadu 14 d'avientu.

Fechos

Xineru

• 1 de xineru – Establecimientu de la República de China^[1].
• 5 de xineru – Entama la Conferencia de Praga, 6ª Conferencia Panrusa del Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia^[2].
• 6 de xineru – El xeofísicu alemán Alfred Wegener presenta por primer vegada la so teoría de la deriva continental^[3].
• 6 de xineru – Nuevu Méxicu conviértese nel 47ᵘ estáu dos Estaos Xuníos.
• 8 de xineru – Fúndase na Ilesia Wesleyana de Waaihoek, en Bloemfontein (Sudáfrica), col nome de Congresu Nacional de los Nativos Sudafricanos (South African Native National Congress), el Congresu Nacional Africanu, col envís de promover una meyora de los derechos pa los sudafricanos de raza prieta. El so primer presidente foi John Langalibalele Dube.
• 14 de xineru – Francia: Raymond Poincaré forma un gobiernu de coalición. Ha entamar por primer vegada'l so mandatu como primer ministru'l 21 de xineru.
• 17 de xineru – L'esplorador británicu Robert Falcon Scott y otros cuatro compañeros alcancen el Polu Sur, poco más d'un mes depués de que llegara a elli la espedición del noruegu Roald Amundsen.
• 18 de xineru – Conferencia de Praga. Vladimir Lenin ya'l Partíu Bolxevique ruempen col restu del Partíu Obreru Socialdemócrata de Praga.
• 23 de xineru – Fírmase, en L'Haya, la Convención Internacional del Opiu, consideráu'l primer tratáu internacional escontra'l tráficu de drogues.
• 28 de xineru – Primer fuelga xeneral en Portugal^[4].
• 30 de xineru – Portugal: Fírmase'l pactu de Dover, un alcuerdu ente'l rei Manuel II y so primu Miguel de Bergancia pol qu'esti caberu reconocíalu como rei llexítimu de Portugal.

Febreru

• 1 de febreru – Fundación de la Escuela Naval Militar Española.
• 2 de febreru – Entra n'usu, n'Alemaña, un sistema d'allumáu público de gas de neón.
• 3 de febreru – Los Reis d'España colen de Madrid hacia Ferrol p'asistir a la botadura del "España", nuevu acorazáu de l'Armada.
• 5 de febreru – Bótase l'acorazáu España, primeru de los barcos de guerra construios tres del esfaimientu de la Marina española nes guerres de Cuba y Filipines.
• 10 de febreru – Arxentina: La llei Sáenz Peña reforma la llexislación eleutoral, ya institúi'l sufraxu universal masculín^[5].
• 12 de febreru – China: La dinastía Qing dexa de gobernar el país tres de 268 años al abdicar l'emperador Puyi en favor de la República de China.
• 14 de febreru – Arizona conviértese nel 48ᵘ estáu de los Estaos Xuníos.
• 24 de febrero – Guerra ítalo-turca. Batalla de Beirut: Italia ataca por sorpresa'l puertu otomanu de Beirut. El cruceru Giuseppe Garibaldi y la cañonera Volturno bombardeen el puertu, matando a 97 marineros y civiles.
• 29 de febreru – Serbia y Bulgaria roblen secretamente un tratáu d'alianza por ocho años, pol cuálu comprométense a axudar al otru en casu de guerra. Los sos términos nun foron respetaos por Bulgaria cuando españó la Primer Guerra Mundial.

Marzu

• 1 de marzu – Albert Berry completa con éxitu, nuna instalación militar en Missouri (Estaos Xuníos), el que se considera primer saltu en paracaíes dende un avión en vuelu.
• 6 de marzu – Italia conviértese nel primer país n'usar aeronaves na guerra. Dos dirixibles dexen cayer, dende una altitú de 2.000 m, bombes sobre les tropes turques acampaes en Janzur (Libia)^[6].
• 7 de marzu – Roald Amundsen da anuncia, en Hobart (Tasmania, Australia) del so éxitu na conquista del polu Sur el mes d'avientu anterior.
• 13 de marzu – Bulgaria, Serbia, Grecia y Montenegru formen la Lliga Balcánica. Cuenten col sofitu de Rusia, opuesta al Imperiu otomanu pola situación en Macedonia^[7].
• 22 de marzu – India británica. Fórmase, con territorios que pertenecíen al estáu de Bengala, l'estáu de Bihar.
• 27 de marzu – Yukio Ozaki, alcalde de Tokiu, regala 3000 cerezales al gobiernu d'Estaos Xuníos pa que seyan plantaos en Washington como símbolu de l'amistá ente los dos países^[8].
• 29 de marzu – L'Antártida. Robert Falcon Scott y los otros dos supervivientes del so grupu d'esploradores polares muerren (fecha probable). Morrieron xuntos, con Edward Adrian Wilson y Henry Robertson Bowers en posición durmiente y Robert Falcon Scott asitiáu ente ellos, col so sacu abiertu y un brazu colocáu sobre Wilson.
• 30 de marzu – Fírmase'l tratáu de Fez, pol que la Tercer República Francesa y el sultán Abd al-Hafid de Marruecos alcuerden l'establecimientu del protectoráu francés de Marruecos^[9].

Abril

• 1 d'abril – Eclís parcial de Lluna, el primeru d'esti añu. Ye'l 61ᵘ eclís llunar del 111ᵘ ciclu de Saros, qu'entamó con un eclís penumbral el 10 de xunu de 830 y finará con otru, tamién penumbral, el 19 de xunetu de 2092.
• 10 d'abril – El cruceru de la compañía White Star RMS Titanic sale de Southampton (Inglaterra), con destín a Nueva York. Lleva más de 2.200 pasaxeros nel que ye'l so viaxe inaugural.
• 11 d'abril – El RMS Titanic fae la so cabera escala en Queenstown (Irlanda).
• 13 d'abril – Ruanda: Los alemanes reprimen les revueltes multiétniques de Ndungutse^[10].
• 14 d'abril – Fúndase, nel estáu de São Paulo (Brasil), el Santos Futebol Clube^[11].
• 14-15 d'abril – A les 23:40 h. del día 14 el RMS Titanic choca escontra un iceberg nel océanu Atlánticu norte, a 650 km de Terranova. Fúndese a les 2:20 h del 15 d'abril. Los restos del naufraxu, nel que morrieron más de 1.500 persones, nun s'atoparon hasta 1985^[12].
• 16 d'abril – Harriet Quimby conviértese na primer muyer en sobrevolar el Canal de la Mancha.
• 17 d'abril – Matanza de les mines del Lena: Soldaos rusos maten o dexen firíos a 500 mineros de les mines d'oru del noreste de Siberia, que facíen fuelga.
• 17 d'abril – Eclís solar total, el 30ᵘ del Saros solar 137.
• 18 d'abril – El barcu de la compañía Cunard Line RMS Carpathia aporta a Nueva York con los 705 supervivientes del naufraxu del RMS Titanic.
• 18 d'abril – Guerra ítalo-turca: La flota italiana bombardea les fortificaciones turques nel estrechu de los Dardanelos^[13].
• 25 d'abril – Guerra ítalo-turca: La flota italiana desembarca un cuerpu espedicionariu en Stampalia, nel Dodecanesu^[13].
• 30 d'abril – Carl Laemmle funda los estudios de cine Universal col nome de Universal Film and Manufacturing Company.

Mayu

• 4 de mayu – Guerra ítalo-turca: Italia ocupa la islla de Rodes.
• 5 de mayu – Inaugúrense los Xuegos Olímpicos n'Estocolmu (Suecia).
• 5 de mayu (22 d'abril del calendariu xulianu) – Asoléyase, en San Petersburgu (Rusia), el primer númberu del diariu bolxevique Pravda («la verdá»).
• 8 de mayu – Adolph Zukor funda la productora cinematográfica Paramount Pictures.
• 11 de mayu – Alaska conviértese nún territoriu d'Estaos Xuníos.
• 14 de mayu – Entama'l reináu de Cristian X de Dinamarca^[14].
• 23 de mayu – Bótase, n'Hamburgu (Alemaña) el barcu SS Imperator, que coles sos 52.117 ton de tonelaxe y 276 m d'eslora, el mayor del mundu nesi momentu.
• Mongolia – Entama'l sitiu de Khvod per parte de los rebeldes mongoles. El gobernador manchú, que cuenta con recibir ayuda dende la provincia de Sinkiang, resiste^[15].

Xunu

• 3 de xunu – Méxicu: El presidente Madero decreta una xubida de los impuestos de les actividaes rellacionaes cola extracción de petroleu, lo que lu enfrenta a les compañíes petroleres foriates y a los Estaos Xuníos^[16].
• 4 de xunu – Fúndase, en Chile, el Partíu Obreru Socialista, que será l'orixe del Partíu Comunista de Chile.
• 6 de xunu – Erupción del volcán Novarupta, n'Alaska. De nivel VEI 6, foi la mayor del sieglu XX.
• 16 de xunu – Guerra ítalo-turca: Los italianos desembarquen en Bu Sceifa, na Tripolitania; el 8 de xunetu ocupen Misurata, y el 20 de xunetu Gheran^[17].
• 24 de xunu – El 13ᵘ Dalai Lama abandona l'exiliu, na ciudá india de Kalimpong, y cola pa Lhasa^[18].
• 30 de xunu – Italia: Entra en vigor una nueva llei electoral, qu'establez el sufraxu universal masculín^[19].

Xunetu

• 8 de xunetu – Un alcuerdu secretu rusu-xaponés, firmáu en San Petersburgu, rechaza la posibilidá d'una unificación ente la Mongolia interior y el kanatu de Mongolia^[20]. Los intentos de negociación ente Mongolia y Xapón nun progresen.
• 13 de xuliu – Los xefes d'estau mayor francés, Joseph Joffre, y rusu, Yakov Zhilinsky, roblen un alcuerdu d'entendimientu qu'ameyora les condiciones nes que les armaes rusa y francesa apoyaranse mutuamente en casu de guerra^[21].
• 17 de xunetu – Fúndase n'Estocolmu (Suecia), l'Asociación Internacional de Federaciones d'Atletismu col nome de Federación Internacional d'Atletismu Amateur (n'inglés, International Amateur Athletics Federation), nún congresu con representantes de federaciones nacionales d'atletismu.
• 21 de xunetu – Imperiu otomanu: Ahmed Muhtar Pacha forma un gabinete lliberal. Les eleiciones llexislatives son amañaes pol poder, qu'impón los sos candidatos en toes les circunscripciones, y los Mozos Turcos pierden el poder en favor de los lliberales^[22]. Muhtar Pacha dimite'l 29 d'ochobre, al españar la Primer Guerra de los Balcanes.
• 30 de xunetu – Xapón: Muerre l'Emperador Meiji. Socédelo'l so fíu Yoshihito, que pasa a nomase Emperador Taishō. Na historia del país esti socesu marca'l fin de la dómina Meiji y l'entamu de la dómina Taishō^[23].

Agostu

• 1 d'agostu – Inaugúrase'l tren del Jungfrau cola apertura de la estación subterránea de Jungfraujoch nel Oberland de Berna (Suiza), la más alta d'Europa, asitiada a 3.450 m sobre'l nivel de la mar^[24].
• 4 d'agostu – Ocupación per parte d'Estaos Xuníos de Nicaragua. Marines d'Estaos Xuníos llegaos nel USS Annapolis desembarquen en Nicaragua pa sofitar, a petición de so, al gobiernu conservador del país^[25].
• 6 d'agostu – Xuégase, en Sabadell, el primer partíu nocturnu con lluz artificial d'España. Enfrentáronse nelli'l CE Sabadell y el FC Barcelona^[26].
• 7 d'agostu – Mongolia: Khvod capitula ante la llegada de tropes chines. Una intervención rusa evita la continuación de la llucha. Khvod xúnirase al nuevu estáu mongol nel iviernu de 1913^[15].
• 9 d'agostu – Rexístrase en Turquía un terremotu de 7,4 graos, que causa 3.000 muertos.
• 12 d'agostu – El Tíbet y la República de China roblen, en presencia de representantes del Nepal, un alcuerdu, con trés puntos, sobre la marcha del Tíbet de los amban (gobernadores del imperiu manchú)^[27].
• 12 d'agostu – El sultán Abd al-Hafid de Marruecos abdica.
• 19 d'agostu – Nixeria: Creación del primer sindicatu del país, el Southern Nigeria Civil Service Union, que convertirase en 1914 nel Nigerian Civil Servants Union.
• 25 d'agostu a 8 de setiembre – León Trotsky forma en Viena el nomáu «bloque d'agostu», un intentu, finalmente fallíu, de reunificación de la socialdemocracia rusa.

Septiembre

• 4 de setiembre – El gobiernu del Imperiu otomanu accede a les demandes planteaes na Revuelta Albanesa de 1912.
• 25 de setiembre – L'amban Chung Ying, rodeáu polos soldaos tibetanos na so residencia de Lhasa, acepta retirase del Tibet colos caberos militares chinos^[28].
• 25 de setiembre - Reinu Xuníu: Manifestación en Londres a favor de Mark Wilks, encarceláu porque la so muyer, la doctora Elizabeth Wilks, negárase a pagar impuestu mentantu les muyeres nun tuvieran derechu al votu^[29].
• 28 de setiembre - Pactu del Ulster, firmáu por más de 470.000 protestantes d'Irlanda del Norte en protesta contra la nueva llei d'autogobiernu pa Irlanda implantada pol gobiernu británicu esi añu^[30].

Ochobre

• 8 d'ochobre – Montenegru declara la guerra al Imperiu otomanu, provocando l'españíu de la Primer Guerra de los Balcanes^[31].
• 14 d'ochobre – Intentu d'asesinatu del presidente d'Estaos Xuníos, Theodore Roosevelt, en Milwaukee.
• 16 d'ochobre – Primer Guerra de los Balcanes: Los pilotos búlgaros Radul Minkov y Prodan Toprakchiev realicen el segundu bombardéu aéreu de la historia contra l'exércitu turcu. Llancen les sos bombes sobro la estación de tren de Karaagac, cerca d'Edirne.
• 17 d'ochobre – Primer Guerra de los Balcanes: Bulgaria y Serbia declaren la guerra a Turquía, neto que fadrá Grecia al día siguiente^[31].
• 18 d'ochobre – Fírmase'l tratáu de Lausana, que pon fin a la guerra italo-turca. Los turcos abandonen Libia, que se convierte nuna colonia italiana^[32]. Esti país consigue, amás de la Tripolitania y la Cirenaica, el Dodecanesu^[33].
• 22 d'ochobre – Brasil: España la guerra del Contestado^[34].
• 22 y 23 d'ochobre – Primer Guerra de los Balcanes: Victoria griega na batalla de Sarantáporo^[35].
• 23 y 24 d'ochobre – Primer Guerra de los Balcanes: Victoria serbia na batalla de Kumanovo; les tropes serbies entrarán en Skopie el 26 d'ochobre^[36].
• 24 d'ochobre – Primer Guerra de los Balcanes: Victoria búlgara na batalla de Kirk Kilissé^[35].
• 29 d'ochobre a 2 de payares – Primer Guerra de los Balcanes: Victoria búlgara decisiva na batalla de Lule-Burgas^[35].

Payares

• 1 de payares – Primer Guerra de los Balcanes: Victoria griega na batalla de Giannitsa. Tesalónica ye ocupada'l 8 de payares^[37].
• 3 de payares – Fírmase n'Ourga (actual Ulán Bátor) un alcuerdu entre Rusia y Mongolia. La primera reconoz l'autonomía mongola, consiguiendo a cambio delles concesiones comerciales^[38].
• 5 de payares – Woodrow Wilson ye elexíu presidente de los Estaos Xuníos^[39].
• 9 de payares – Primer Guerra de los Balcanes: L'exércitu serbiu entra n'Albania. Ha alcanzar la costa adriática el 18 de payares^[36].
• 12 de payares – Manuel García Prieto sustitúi a José Canalejas como presidente del gobiernu d'España.
• 15 de payares (2 de payares del calendariu xulianu) – Rusia: Eleiciones a la 4ª Duma Imperial (parllamentu)^[40], qu'aniciará les sos sesiones el 28 de payares. Nelles salen reforzaes les fuerces de dereches, que ganan pesu a costa del centru octubrista.
• 21 de payares – Primer Guerra de los Balcanes: Los búlgaros vencen a los turcos na batalla naval de Kaliakra, desarrollada cerca'l puertu de Varna^[41].
• 21 de payares – Fúndase'l Club Deportivo Tenerife.
• 23 de payares – Un intercambiu de despachos diplomáticos franco-británicos dará como resultáu, el 10 de febreru de 1913, la firma d'un alcuerdu naval franco-británicu que permitirá acabar coles disputes ente los dos países a cuenta de Siria. Gran Bretaña acepta confiar la defensa de les sos posesiones del Mediterraneu oriental a la flota francesa, y a cambiu los navíos de so protexerán les costes franceses^[42]. El 5 d'avientu el gobiernu británicu informa al francés de que nun tién aspiraciones polítiques en Siria^[43].
• 27 de payares – Francia y España alcuerden, na convención de Madrid, el repartu de Marruecos. Tánxer recibe un estatutu particular^[44].
• 28 de payares – Ismaël Kemal Vlorë proclama, na ciudá de Vlorë, la independencia d'Albania^[45]. Austria-Hungría amenaza con entrar en guerra escontra Serbia si nun retira les sos tropes d'Albania,^[36] y Alemaña amuesa'l so sofitu a l'Imperiu austro-húngaru nes cuestiones balcániques^[46].

Avientu

• 8 d'avientu – Conseyu de gobiernu n'Alemaña. Pa l'emperador Guillermu II y pal so xefe d'estáu mayor, Moltke, la guerra ye inevitable. L'almirante Tirpitz prefier esperar a declarala a terminar la base somarina de Heligoland. El El canciller Bethmann-Hollweg, que nun asistió, consiguió imponer el so puntu de vista. Yera partidariu, primero de qu'españara, de preparar económica y psicolóxicamente al país pa la guerra y consiguir la neutralidá británica^[47].
• 16 d'avientu – Primer Guerra de los Balcanes: L'armada otomana ye derrotada pola griega na batalla d'Elli, na bocana de los Dardanelos^[41].
• 17 d'avientu – Primer Guerra de los Balcanes: L'Imperiu otormanu demandara un armisticiu, y ábrese una conferencia internacional pola paz en Londrs. Turquía abandonará Macedonia, y aceutará la independencia d'Albania^[45].
• 21 d'avientu – Dinamarca, Noruega y Suecia declaren la so neutralidá en casu de guerra.
• 23 d'avientu – Atentáu fallíu en Delhi escontra'l virrei de la India Lord Hardinge^[48].

Nacencies

• 20 de febreru - Avignon: Pierre Boulle, escritor francés ( † 31 de xineru de 1994).

Muertes

• 29 de marzu - L'Antártida : Robert Falcon Scott, militar y esploraor británicu.