Idioma acadiu
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
L'acadiu (lišānum akkadītum, 𒀝𒂵𒌈 ak.kADû) ye una llingua semítica anguaño estinguida, falada na antigua Mesopotamia principalmente por asirios y babilonios mientres el II mileniu e.C. Nel so tiempu apuerta a llingua franca de tola rexón.[1] Escríbese usando un sistema d'escritura cuneiforme deriváu del sumeriu. El nome deriva de la ciudá d'Acad. El babiloniu y el asiriu son formes tardíes d'acadiu emplegaes nos reinos de Babilonia y Asiria, respeutivamente.
L'acadiu llega a Mesopotamia dende'l norte colos pueblos semíticos. Los primeros nomes propios acadios recoyíos en testos sumerios remontar al 2800 e.C. , lo qu'indica que, siquier nesa dómina, xente de fala acadia instalárase en Mesopotamia. Les primeres tablillas escrites dafechu n'acadiu usando'l sistema cuneiforme daten de 2400 e.C. pero nun hai un usu importante del acadiu na escritura antes del 2300 e.C. Ye entós, al formase'l Imperiu acadiu con Sargón I,[2] que crez la importancia de la llingua y el so usu en documentos escritos hasta llegar a convertise na llingua dominante en Mesopotamia per espaciu de 1000 años. Con esto'l acadiu apostra l'usu del sumeriu a testos llegales o relixosos.
Los faraones exipcios y los reis hitites usaron l'acadiu pa comunicase ente sigo. Los funcionarios d'Exiptu escribíen nesti idioma nes sos rellaciones coles sos vasallos en Siria y la mayoría de les cartes topaes en el-Amarna tán escrites n'acadiu.[3]
Remove ads
Aspeutos históricos, sociales y culturales
Escritura
L'acadiu antiguu ta presente en tabletas de folla dende aproximao'l 2600 e.C. Escribir cola escritura cuneiforme tomada de los sumerios. Sicasí, a diferencia del sumeriu, col acadiu la escritura evoluciona hasta un sistema silábicu completu.[4] Los logogramas pasen a ocupar un papel secundariu y síguense emplegando sobremanera pa pallabres bien comunes como «Dios», «templu» y otres asemeyaes. Ye según el símbolu AN úsase tantu pal logograma de «Dios» como pal Dios An y pal símbolu silábicu -an-. El símbolu tamién s'usa como determinativo pa los nomes de dioses.
L'exemplu 4 na imaxe inferior amuesa otra particularidá del sistema d'escritura cuneiforme acadiu: munchos símbolos silábicos escarecen d'un valor fonéticu claru. Dalgunos como AḪ nun estremen la vocal. Tampoco hai una referencia clara nel otru sentíu, d'un soníu dau a un símbolu específicu. Asina, la sílaba -ša- puede representase tantu col símbolu ŠA como col símbolu NÍĜ. Esto asocede inclusive nel mesmu testu de manera intermitente.
(1 = Signu lexical (SL) "entemecer"/signu silábicu (SS) ḫi,
2 = SL "Pozu",
3 = SS aʾ,
4 = SS aḫ, yḫ, iḫ, oḫ,
5 = SS kam,
6 = SS im,
7 = SS bir).
Desenvolvimientu del idioma
L'acadiu antiguu usar hasta'l final del III mileniu e.C. cuando ye reemplazáu pol babiloniu y l'asiriu. Yá nel sieglu XXI e.C. estos dos dialeutos principales fixéronse claramente diferenciables. El babiloniu antiguu, como l'idioma mariota, bien próximu a él, ye muncho más innovador que l'asiriu antiguu, que ye más arcaizante, y que'l eblaíta, del que ta más alloñáu dende'l puntu de vista llingüísticu y xeográficu. Por casu, nel babiloniu antiguu atopar por primer vegada la forma lu-prus (yo quiero escoyer) en cuenta de la más antigua la-prus. Aun así, l'asiriu tamién introduz innovaciones como la llamada harmonía vocal asiria, una harmonía vocálica distinta al sistema del turcu o del finés. L'eblaíta ye bien arcaizante. Este conoz un dual granible según pronomes relativos estremaos por casu, númberu y xéneru. Dambos elementos yá sumieren nel acadiu antiguu.
El babiloniu antiguu ye l'idioma del rei Hamurabi, quien crea'l Códigu de Hamurabi, unu de los testos llegales más antiguos. A partir del sieglu XV e.C. falar del babiloniu mediu. La división producir cola irrupción de los casines, que conquisten Babilonia escontra'l 1550 e.C. y gobiernen ellí por unos 300 años. Estos tomen l'idioma acadiu pal so usu ensin influyir enforma col so idioma d'orixe. Mientres la so edá d'oru, el babiloniu mediu ye consideráu como l'idioma escritu de la diplomacia en tol antiguu Oriente, inclusive n'Exiptu. Nesti tiempu prodúcense tamién numberosos préstamos de los idiomes semites del Noroeste y del hurrita, anque estos usábense primero de too nes rexones estremeres de la rexón de fala acadia.
Tres el fin del reinu mesopotámicu cola conquista de la rexón polos perses, l'acadiu, que solo esistía en forma del babiloniu tardíu, vese reemplazáu como idioma del pueblu, anque sigue siendo usáu como idioma escritu. Entá dempués de la invasión de los griegos con Alexandru Magnu nel sieglu IV e.C. l'acadiu caltiénse como llingua oficial de la rexón. Hai munchos nicios de que l'acadiu yá nun ye idioma faláu nesi momentu o qu'a lo sumo ye emplegáu por poques persones. Los testos más recién n'acadiu remontar al sieglu III.
Dialeutoloxía y variantes
L'asirioloxía estrema la llingua acadia en delles formes según el so orixe y dómina en que s'emplegaron:[5]
- Paleo-acadiu: fálase y escribe hasta la cayida de la III dinastía de Ur en Mesopotamia, les rexones al este del Tigris, ente Susa y Gasur y nel Éufrates mediu (Mari). 2500 – 1950 e.C.
- Paleo-asiriu: dialeutu del acadiu procedente de la mesma caña que'l Paleoacadiu, faláu na aguada más septentrional del Tigris, escontra los montes Zagros. 1950 – 1750 e.C.
- Paleo-babiloniu: dialeutu más tardíu que'l Paleoasirio que los sos falantes baxaron pela zona del Éufrates hasta Babilonia sustituyendo al Paleoacadiu na zona y convirtiéndose na llingua lliteraria de la tradición mesopotámica práuticamente ensin cambeos hasta la desapaición de la escritura cuneiforme, tantu en Babilonia como n'Asiria. Nesti dialeutu ta escritu'l Códigu d'Hammurabi. 1950 - 1530 e.C.
- Mediu-asiriu: dende 1500 hasta 1000 e.C.
- Mediu-babiloniu: dende 1530 hasta 1000 e.C.
- Neo-asiriu y Neobabilonio: dende 1000 hasta 600 e.C. aproximao.
- Babiloniu tardíu: dende 600 e.C. hasta la so desapaición como llingua viva.
La siguiente tabla contién los dialeutos que se llograron identificar nel acadiu.
Dellos científicos (como Sommerfeld, 2003) asumen que l'acadiu antiguu que se topa nos testos más vieyos, nun foi una forma precursora de los posteriores dialeutos asiriu y babiloniu, sinón un dialeutu propiu que foi movíu por estos dos y que s'escastó tempranamente.
Remove ads
Descripción llingüística
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads