Valle de Trápaga-Trapagaran
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Valle de Trápaga (n'euskera Trapagaran y oficialmente Valle de Trápaga-Trapagaran) ye una llocalidá y conceyu español, perteneciente a la provincia de Vizcaya, na comunidá autónoma del País Vascu.
Históricamente perteneció a la contorna de Les Encartaciones. Anguaño, dende l'aprobación del Estatutu d'Autonomía del País Vascu de 1979 y l'actualización de les direutrices d'Ordenación del Territoriu, forma parte de la contorna non oficial del Gran Bilbao, quedando asitiáu na Zona Minera. Les sos principales actividaes económiques son les fábriques de muebles, l'aceru y la industria químico.
Remove ads
Toponimia
Hasta 1983 yera conocíu como San Salvador del Valle y coloquialmente conózse-y como "El Valle". Sicasí, el so nome primixeniu yera Trapaga, al cual Euskaltzaindia recurrió pa renombrar al pueblu tantu n'euskera como en castellán. Trapagaran ye un neotopónimo, pero Trapaga non. Ye un nome de llugar d'orixe vascu formáu por "trapa" y "-aga". El primeru d'ellos puede significar tanto "presada, banzáu de molín", como "triyu, paecíu a la carriella". El segundu elementu ye un sufixu locativu.
Remove ads
Xeografía
El pueblu tópase estremáu en dos partes bien estremaes:
- Zona Baxa: formada polos barrios de Durañona, El Xuncal, Elguero, Galindo-Salcedillo, Valle de Trápaga (capitalidad), Trápaga-Causo y Ugarte. Nesta zona mora la capitalidad del conceyu, tola actividá industrial y la mayor parte de la población actual (en redol al 90%).
- Zona Alta: formada polos barrios de L'Arbolea, Matamoros-Burzaco, Parcocha-Barrionuevo y Larreineta, y asitiada nos montes de Triano. D'esta zona estrayer mineral de fierro dende los romanos hasta l'escosamientu de los xacimientos a mediaos del sieglu XX. Concentrando la mayor parte de población del conceyu mientres la puxanza de la minería, anguaño quedó como llugar d'esparcimientu bien frecuentáu polos habitantes de tola Marxe Izquierda.
Los dos zones tán comunicaes per una carretera (BI-3755) y un funicular. Los principales cumes son Mendibil (565 m), Bitarratxo (519 m), Teyera (408 m) y La Reineta (428 m).
Llenda al norte con Portugalete, al sur con Galdames y Barakaldo, al este con Barakaldo y Sestao, y al oeste con Ortuella.
| Noroeste: Ortuella | Norte: Portugalete | Nordeste: Sestao |
| Oeste: Ortuella |  |
Este: Barakaldo |
| Suroeste: Galdames | Sur: Galdames | Sureste: Barakaldo |
Hidrografía
Nel Valle de Trápaga la hidrografía tien poca relevancia. El principal ríu qu'escurre pol conceyu ye'l ríu Granada, de pequeñu caudal. Procedente d'Ortuella, d'onde recueye les sos agües de los montes de Triano, baxando pol ribayu de La Orconera, arrama les sos agües nel ríu Castaños-Galindo, en Barakaldo, en travesando'l Valle. Pol so cursu va recoyendo agües de pequeños regueros que baxen dende la zona alta: El Pobo y La Piedra, que traviesen el nucleu urbanu de forma soterraña; La Hoya, que baxa por El Pasiellu y San Andrés; La Toba y La Cazuela, pol barriu de Zaballa; y Barcillao, por Ugarte y El Xuncal. Amás, tamién pol barriu Ugarte, escurre'l regueru El Yedal, que desagua direutamente nel ríu Castaños.[4][5][6]
Per otra parte, el ríu Ballonti, una de les dos cañes del ríu Galindo, exerz de llende con Portugalete. Asítiase tres l'altu Alday y recibe agües del regueru Fuenteibarra, en Salcedillo.
Na zona alta atópense delles llagunes artificiales como resultáu del hinchente d'antigües mines. Los pozos más destacables son Hostión, Parcocha, Zuloko y Blondis. Anguaño la zona refíxose como área d'esparcimientu y ociu.[7]
Próximu a Galdames, na zona d'El Pedernal, asítiase'l banzáu de Oiola, xeográficamente nel Valle de Trápaga pero que la so propiedá ye de Barakaldo. La presa empezar a construyir en 1958 y entró en serviciu en 1964, abasteciendo a Barakaldo y les sos proximidaes. El banzáu recueye les agües de dellos regueros de la zona, principalmente d'El Cuadru, Peñahelada y Peñamelada. Agües embaxo, el ríu Oiola baxa hasta El Regatu, desaguando nel ríu Castaños.[8]
Remove ads
Historia
Hasta entamos del sieglu XIX, el Valle de Trápaga formó parte de Los Tres Conceyos del Valle de Somorrostro, que lo conformaben el conceyu de Sestao (Santa María de Sestao), el conceyu de Santurtzi (San Jorge de Santurtzi, güei conceyos d'Ortuella y Santurtzi) y el Valle de Trápaga (entós, San Salvador del Valle). Conformaben un únicu conceyu que s'axuntaba na ermita de San Bernabé d'Urioste. Nel añu 1682 el conceyu de San Salvador del Valle, xunto colos de Santurtzi y Sestao, solicitaron al Señoríu de Vizcaya que s'almitiera la so incorporación al Señoríu. La Xunta almitió a los trés conceyos, concediendo a cada unu un votu nes Xuntes Xenerales.
Tres diverses intermitencies (1811-1814 y 1820-1823) en que foi disgregado como conceyu, tres la Primer Guerra Carlista (1841) promulgóse la Llei de Conceyos del Reinu que supunxo la constitución de nuevos conceyos nos conceyos del Valle de Somorrostro, acabándose asina cola so unidá territorial y formándose el conceyu independiente de San Salvador del Valle.
La industria minero foi la que marcó'l desenvolvimientu modernu del conceyu. Arriendes de la inauguración del Ferrocarril de Triano a finales del sieglu XIX, producióse un espectacular desenvolvimientu de la minería, creándose asentamientos na zona alta del valle. D'esta forma'l conceyu quedó estremáu en dos zones bien estremaes: la zona alta, onde s'alluguen los barrios mineros y atropábase entós el mayor númberu de población principalmente obrera, y la zona baxa, de calter más rural y que s'empezar a definir como zona industrial y de servicios. Pa comunicar estos dos zones, en 1926 inauguróse'l Funicular de La Reineta, que'l so cometíu orixinal yera tresportar mercancíes. Col escosamientu del mineral, la zona alta foise despoblando pasu ente pasu conformándose'l barriu de La Escontrilla como principal nucleu de población.
Mientres la Guerra Civil Española permanez en territoriu republicanu hasta la so ocupación pola VI Brigada nacional el 22 de xunu de 1937.
Foi en 1983 cuando'l conceyu pasó a denominase oficialmente Valle de Trápaga-Trapagaran, xuniendo'l nome en castellán col vascuenciu.[9]
Arqueoloxía
Nuna cata realizada na cueva Gorriga VI (L'Arbolea) topáronse restos cerámicos del periodu Edá del Cobre-Edá del Bronce. Nel ribayu del Cuadru, güei cubiertu parcialmente pol banzáu Oiola, atopáronse diversos restos cerámicos, xunto con restos de fornos de fundición en cúpula, de los sieglos III-IV d. C.. Nel barriu de La Casería foi topada un cercu discoidal, caltenida anguaño nel Muséu Arqueolóxicu y Etnográficu de Bilbao. Pertenez a la dómina d'empiezos del cristianismu en Vizcaya.[10]
Remove ads
Demografía
El Valle de Trápaga sufrió una continua crecedera de la población. A finales del sieglu XIX, l'empiezu d'esplotación a gran escala de los ricos xacimientos de fierro de la zona carauterizar pola llegada masiva d'inmigrantes, que s'establecieron na zona alta del conceyu. Ente 1960 y 1975, la implantación masiva d'empreses na zona baxa produz un aumentu de la población del 38%. Esti fechu, xunto col progresivu escosamientu y zarru de les mines, fai que la zona alta se vaya despoblando en favor de la zona baxa, estableciéndose'l principal nucleu de población nel barriu de La Escontrilla.
El conceyu, que tien una superficie de 13,07 km²,[11] cuenta según el padrón municipal pa 2017 del INE con 11 953 habitantes y una densidá de 914,54 hab./km².
| Gráfica d'evolución demográfica de Valle de Trápaga ente 1842 y 2017 |
 |
|
Población de derechu según los censos de población del INE.[12] Población según el padrón municipal de 2017.[13] |
Según les estadístiques ufiertaes pol INE, a 1/1/2014 había censaos nel estranxeru 231 emigrantes que'l so orixe o residencia ye'l conceyu de Valle de Trápaga.
Población por nucleu
Desglose de población según el Padrón Continuu por Unidá Poblacional del INE.
Remove ads
Alministración pública
Corporación municipal
L'alministración política de la ciudá realízase al traviés d'un conceyu de xestión democrática que los sos componentes escoyer cada cuatro años por sufraxu universal. El censu eleutoral ta compuestu por tolos residentes empadronaos nel Valle de Trápaga mayores de 18 años y nacionales d'España y de los otros países miembros de la Xunión Europea. Según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,[15] qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, la Corporación Municipal del Valle de Trápaga ta formada por 17 conceyales.
Nes eleiciones municipales celebraes el 27 de mayu de 2007, el partíu más votáu foi'l Partíu Socialista d'Euskadi - Euskadiko Ezkerra, que'l so candidatu Jesús González Sagredo ostentó l'alcaldía en solitariu, pero ensin mayoría nel plenu.
Nes eleiciones municipales celebraes el 22 de mayu de 2011, el partíu más votáu foi'l Partíu Socialista d'Euskadi - Euskadiko Ezkerra, siguíu a tan solo 20 votos pol Partíu Nacionalista Vascu, consiguiendo 7 y 6 conceyales respeutivamente.[16] El 11 de xunu proclámase alcalde al candidatu jeltzale Xabier Cuéllar Corte, al consiguir la mayoría absoluta col sofitu de Bildu,[17] quedando'l gobiernu municipal en manes del Partíu Nacionalista Vascu tres dellos años d'alcaldía socialista. Pela so parte, Ezker Batua-Berdeak pierde l'únicu edil col que cuntaba nel conceyu.
Nes últimes eleiciones municipales celebraes el 24 de mayu de 2015, el partíu más votáu foi'l Partíu Nacionalista Vascu, llogrando 8 conceyales y aumentando asina la so representación. El Partíu Socialista d'Euskadi - Euskadiko Ezkerra, tres un añu na oposición, ve amenorgada la so representación a 4 conceyales.[18] D'esta miente, el 13 de xunu ye reelixíu alcalde Xabier Cuéllar Corte, candidatu del EAJ-PNV, colos 8 votos del so grupu sobre'l total de 17 conceyales escoyíos. EH Bildu, con 4 conceyales, votó al so propiu candidatu, ente que el PSE-EE y l'agrupación Elkarrekin Ahal da-Xuntos sí se puede Trapagaran, respondida por por Podemos, votaron en blancu.[19] El Partíu Popular pierde la so representación nel conceyu.
Composición del Conceyu del Valle de Trápaga | |||||||
| Partíu políticu | Nº votos | Nº conceyales | Voceru | ||||
| Euzko Alderdi Jeltzalea-Partíu Nacionalista Vascu (EAJ-PNV) | 2.429 | 8 | Xabier Cuéllar Cuadra (alcalde) | ||||
| Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE/PSOE) | 1.419 | 4 | Miguel Ángel Gómez Viar | ||||
| Euskal Herria Bildu (EH Bildu) | 1.253 | 4 | Orats Arana Butroe | ||||
| Elkarrekin ahal da-Xuntos sí se puede Trapagaran (AJSP) | 543 | 1 | ----- | Irabazi-Ganar Trapagaran (Irabazi) | 274 | 0 | |
| Partíu Popular del País Vascu (PP) | 224 | 0 | |||||
Resultaos eleutorales dende 1979[20]
| Eleiciones municipales | Númberu de conceyales | |||||||||||||||
| Partíu políticu | 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | ||||||
| PSE-EE (PSOE) 1 | 6 | 7 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 7 | 7 | 4 | ||||||
| EAJ-PNV 2 | 5 | 5 | 5 | 7 | 5 | 5 | 6 | 6 | 6 | 8 | ||||||
| HB / EH / ANV 3, 4 | 2 | 4 | 3 | 2 | 2 | 2 | ||||||||||
| Bildu / EH Bildu 4 | 3 | 4 | ||||||||||||||
| PCE-EPK / EB-B / Irabazi 5 | 2 | 2 | 0 | 0 | 2 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | ||||||
| AJSP 6 | 1 | |||||||||||||||
| PP | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | ||||||||||
| EA 2, 4 | 1 | 0 | 0 | 0 | ||||||||||||
| EE 1 | 4 | 2 | 2 | 1 | ||||||||||||
|
1 A partir de 1993, EE integrar nel PSE-PSOE. | ||||||||||||||||
Evolución de la delda viva
El conceutu de delda viva contempla solo les deldes con caxes y bancos relatives a creitos financieros, valores de renta fixa y préstamos o creitos tresferíos a terceros, escluyéndose, poro, la delda comercial.
Ente los años 2008 a 2014 esti conceyu nun tuvo delda viva.[21]
Remove ads
Comunicaciones
Carretera
El conceyu ye travesáu pola Autovía del Cantábricu (A-8) y pela carretera nacional N-634, que comuniquen tola mariña cantábrica, dende Guipúzcoa hasta Galicia. Otres víes de categoría inferior comuniquen el Valle de Trápaga cola zona alta y col restu de conceyos de la zona.[22]
Autovía del Cantábricu (Salíes 124 y 125)
Variante Sur Metropolitana de Bilbao (Supersur) (Salida 2)- N-634 San Sebastián - Santiago de Compostela
- BI-745 Barakaldo - Valle de Trápaga (Carretera de San Vicente)
- BI-2757 Gallarta - L'Arbolea *BI-3746 Ugarte - Sestao (por Galindo)
- BI-3747 Trápaga - Urioste (por Galindo)
- BI-3748 Valle de Trápaga - Ballonti
- BI-3755 Valle de Trápaga - L'Arbolea La [[Variante Sur
Metropolitana de Bilbao]] (Supersur) traviesa'l conceyu pela so zona industrial nun viaductu de 670 metros de llargor, con un complexu nuedu d'accesu y una área de peaxe en Ugarte.[23] La Fase III de la infraestructura atopar n'estudiu, y bordiaría el nucleu urbanu pel sur.
Autobús
- Otres llinies
Ferrocarril
- Renfe Cercaníes Bilbao
- EuskoTren
Funicular de La Reineta (Escontrilla - La Reineta)
Remove ads
Cultura
Fiestes llocales
La principal festividá del Valle de Trápaga celébrase'l 31 d'agostu, n'honor a San Ramón Nonato. Tamién cabo destacar, pola so tradición, la xubida y romería de les cueves de Santa María Madalena del 22 de xunetu. Estes fiestes enllargar mientres dellos díes con diversos actos. El calendariu festivu del Valle de Trápaga y los sos barrios ye'l siguiente:
Monumentos d'interés
El patrimoniu artísticu de la llocalidá nun ye bien importante, pudiéndose destacar les ilesies de la Tresfiguración del Señor y la de San José Obreru (1930 y 1957) según el Palaciu de Olaso, construyíu a principios del sieglu XX y utilizáu anguaño como Casa de Cultura.
El caserío Ayestarán o Aiestaran ye otru de los puntos d'interés de la llocalidá. Esti inmueble lleva más de 200 años presidiendo'l cascu urbanu del Valle de Trápaga. Construyir según el modelu típicu de Les Encartaciones, anque la so fachada tien elementos decorativos urbanos, como delles columnes, moldures y remates de piedra arenisca. Anguaño ye unu de los pocos edificios d'esti estilu que queden en Vizcaya. Por eso, el Departamentu de Cultura del Gobiernu Vascu decidió caltenelo y en 2009 incluyir enel Inventariu Xeneral del Patrimoniu Cultural Vascu, cola categoría de monumentu.[26][27]
Pero ensin batura a duldes la construcción más representativa del Valle de Trápaga ye'l Funicular de La Reineta. Empezar a construyir en 1921 y nun foi inauguráu hasta 1926. La so finalidá yera xunir les mines de fierro cola Zona Baxa salvando 6 km de xubida. La cabina ta asitiada horizontalmente, lo que faía posible d'antiguo qu'ésta se pudiera llevantar y poder xubir direutamente los camiones ensin descargar la mercancía. Anguaño siguen cumpliendo serviciu de pasaxeros xuniendo los barrios de La Escontrilla y La Reineta, formando parte d'EuskoTren.
Remove ads
Deportes
Instalaciones deportives
El conceyu cunta con delles instalaciones públiques dedicaes a la práutica deportiva. Les principales instalaciones son el polideportivu municipal y les piscines municipales, dambes xestionaes pola empresa emteSPORT.[28] El polideportivu, asitiáu n'El Ribayu, inaugurar en 2005 en sustitución del antiguu polideportivu de Alday, baltáu pol vientu en 1993.[29] Cuenta con una cancha polivalente, ximnasiu, sauna, solarium, pista de pádel y dende 2014 dexa la celebración d'eventos y espectáculos.[30]
Fútbol
El fútbol ye un deporte que cunta con gran tradición nel conceyu. Anguaño cunta con tres clubes de fútbol compitiendo en categoríes rexonales. El primer equipu n'apaecer foi'l Club Deportivo L'Arbolea, nel añu 1953. Afincáu nel barriu mineru de L'Arbolea, que yera entós el nucleu más pobláu del conceyu, fundar por iniciativa del pueblu como respuesta a l'afición a esti deporte per parte de los trabayadores de les mines. Llueu consiguieron la cesión d'un terrenal propiedá de la empresa minera Orconera pa establecer el so campu de fúbol, Les Cármenes, apocayá reformáu.[31] Anguaño'l primer equipu milita na Primer División Territorial de Vizcaya.[32]
En 1979 confórmase un equipu na zona baxa, el Club de Fútbol Trapagaran (fundáu como Club Deportivo San Salvador del Valle de Fútbol), con xugadores locales y recuperaos d'otros clubes. Empezaron xugando en Galindo mientres s'instala un campu de fútbol provisional de sable n'El Ribayu.[33] Na actualidá xueguen en Errotarte, campu de yerba artificial con capacidá pa 1.900 espectadores, na División Territorial Preferente de Vizcaya.[34] Tamién compite nes categoríes de fútbol base, encargándose de la cantera del conceyu con dellos equipos dende pre-redrueyos.
El club más nuevu ye'l Bayern de Trápaga, creáu en 2013. Milita na Tercer División Territorial de Vizcaya, xunto a los filiales del Trapagaran y La Arbolea. Xuega como llocal nel campu de fútbol de San Miguel, en Gallarta.
Regularmente celébrense dellos eventos, como'l Campus de Fútbol Xabier Eskurza pa neños o'l Campus de Tecnificación de Fútbol Femenín en L'Arbolea.
Bolos a Katxete
La modalidá de bolos a katxete ye un xuegu tradicional nel Valle de Somorrostro y l'únicu deporte autóctono de Les Encartaciones, datando'l so orixe escontra 1865. Xugar nun carrejo semicircular de 18 metros de diámetru, de yerba o tierra, y consiste nel llanzamientu d'una bola, dende'l centru xeométricu del semicírculu, contra un conxuntu de seis bolos esféricos asitiaos sobre un tacu de madera. Estos bolos tienen que devasar unu de los dos semicírculos concéntricos, marcaos a 10 y 18 metros, pa poder puntuar unu o dos puntos respeutivamente.[35]
El conceyu cunta anguaño con dos de los siete carrejos que se caltienen na zona: el carrejo de Durañona, asitiáu xunto al campu de fútbol Errotarte, y el carrejo de Ugarte, nel barriu col mesmu nome. Anguaño, l'equipu de Ugarte ye'l campeón de interpueblos, enfrentándose a carrejos como: Gorostiza, El Regatu, Basatxu, Sanfuentes, Durañona, Kabiezes, L'Arena, Urioste y La Cuesta.[36]
Remove ads
Personaxes célebres
- Facundo Perezagua (1860-1935): dirixente socialista nacíu en Toledo, escoyíu conceyal en San Salvador del Valle en 1891; foi'l primer conceyal socialista escoyíu n'España.
- Enrique Nieto Ulíbarri (1890-1963): pintor.
- Agustín Sauto, Bata (1908-1986): futbolista.
- Luis de Castresana (1925-1986): escritor.
- Matías Alonso (1935): dibuxante d'historietes.
- Alfredo Irusta Sampedro (8 de xineru de 1968): ciclista.
- Xabier Eskurza (17 de xineru de 1970): futbolista.
- David López García (13 de mayu de 1981): ciclista.
Ver tamién
- Valle de Somorrostro
Notes y referencies
Enllaces esternos
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads