Əxbarilər
From Wikipedia, the free encyclopedia
Əxbarilik (ərəb. الاخبارية; əl-əxbariyyə) On iki imam şiəliyinin azlıq məktəbidir. On iki şiələrin əksəriyyətini təşkil edən Üsulilar kimi Əxbarilər də Quran və Hədislərə iman edirlər. Bununla belə, Əxbarilər ictihaddan (İslam fəqihləri ilə əsaslandırma) istifadə etməyi rədd edirlər. Bu o deməkdir ki, Əxbarilər Mərcənin təqlidini rədd edir və “On dörd məsum”dan başqa hər kəsin qanuni hökmlərinə tabe olmağın haram olduğuna inanırlar.[1][2][3]
Əxbarilər İmam Muhəmməd Mehdinin təqlid etdiyi usul-ul-fiqh Əxbarilər İmamın məsum olması və yeganə etibarlı mərcə olduğunu əsas gətirərək qəbul etmirlər. Əxbarilər dini hökmlər və ya islam fiqhi haqqında biliklərini On dörd Məsumdan (ə) gələn hədislərdən, heç bir insanın təfsir etməsinə icazə vermədən əldə edirlər. Əxbarilər həmçinin Quranın təfsirini və tam İslami bilikləri imamlardan müasir dövrümüzə qədər ötürürlər.[4][5]
Əxbarilər ictihad ve müctəhidləri rədd edirlər. Onlar bunu İmam Mehdinin Kiçik Qeybənin dördüncü etibarlı yoldaşı olan Əli ibn Məhəmmədə yazdığı son məktub əsasında tətbiq edirlər. Məktubda İmam Mehdi buyurur:
Kim mənim qeybim zamanı özünü imam naibi deyirsə, yalançıdırsa və Allahın dinindən uzaqlaşdırılıbsa, Allaha böhtan atmış olur; özü də azmışdır və başqalarını da azdırır. O, həmişə zərər içində olacaq. Mənın, Allahın, Allahın peyğəmbəri, və peyğəmbərin nəslinin lənəti onun üzərinə olsun, hər an və hər şəraitdə.[6] |
Əxbarilər Hədis-ül-Tariqə əsaslanaraq yalnız imamları Ayatullah (آيات الله "Allahın nişanələri") adlandıra biləcəyini iddia edirlər.[7]
İyirmi birinci əsrdən etibarən Əxbarilər Şiə İslamında kiçik bir azlıq təşkil edir, Usulilər isə əsas əksəriyyət təşkil edir. Əxbarilik bir hərəkat olaraq Məhəmməd Əmin əl-Astarabadinin (ö. 1627) yazıları ilə başlamış və ən böyük təsirini mərhum Səfəvi (1501-1736) və Səfəvidən sonrakı erkən dövrlərdə əldə etmişdir. Lakin az sonra Məhəmməd Baqir Behbəhani (ö. 1792) digər Üsuli müctəhidləri ilə birlikdə Əxbariləri soyqırım etməyə və Əxbari hərəkatını aradan qaldırmağa cəhd etdi.[8][9]