Архангел (Архангел районы)

Архангел (рус. Архангельское) — Башҡортостандың Архангел районындағы ауыл. 2009 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халыҡ һаны 5697 кеше^[1].. Почта индексы — 453030, ОКАТО коды — 80203810001. Ауыл 1753 йылда Архангел баҡыр иретеү заводы ҡасабаһы тип һалынды^[2].

Ауыл
Архангел Архангел
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Архангел районы
Координаталар	54°24′14″ с. ш. 56°46′47″ в. д.HGЯO
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 203 810 001
ОКТМО коды	80 603 410 101
ГКГН номеры	0526307
Картаны күрһәтергә/йәшерергә Архангел

Был терминдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ: Архангел (мәғәнәләр).

Транспорт

Ауылда Өфө—Белорет, Архангел—Красноусол—Петровск автомобиль юлдары мөһим роль уйнай.

Архангел баҡыр иретеү заводы

Архангел баҡыр иретеү заводы, 1753 йылда Нуғай даруғаһы Күрпәс‑Табын улусы Шәке аҫаба башҡорттарынан һатып алынған ерҙәрҙә Аҫҡын йылғаһы (Инйәр йылғаһы ҡушылдығы) буйында И. Б. Твердышев һәм И. С. Мясников тарафынан нигеҙ һалына.

Хужалары

1. Твердышевтар һәм Мясниковтар
2. 1783 йылдан алып Е. И. Козицкая
3. 1824 йылдан — графиня А. Г. Лаваль
4. 1851 йылдан — А. И. Коссаковская
5. 1886 йылдан — С. С. Коссаковский
6. 1889 йылдан — ҡаҙна ҡарамағында.

Архангел тау сәнәғәте округына ингән. 1753 йылда эшләй башлай. 4 баҡыр иретеү мейесе була, 1857 йылға ҡарай — 6 баҡыр иретеү мейесе, 4 һыу тәгәрмәсе иҫәпләнә. Заводҡа 7 рудник ҡарай. XVIII быуат аҙағында Архангел баҡыр иретеү заводында яҡынса 67 мең дисәтинә ер биләй. 1772 йылда заводта 454 крепостной крәҫтиән иҫәпләнә, XIX быуат уртаһына ҡарай — 1465 крәҫтиән иҫәпләнә (ҡара: Тау сәнәғәте крәҫтиәндәре (рус.)баш.).

Эшләү дәүерендә яҡынса 1,1 млн бот баҡыр иретелә; уртаса етештереүсәнлек — йылына 10 мең бот, максималь — 17,4 мең бот (1865 йыл). Крәҫтиәндәр һуғышы (1773—1775 йылдар) (рус.)баш. барышында завод яндырыла, крәҫтиәндәрҙең бер өлөшө баш күтәреүселәр яғына сыға. 1776 йылда тергеҙелә. 1860 йылда Архангел баҡыр иретеү заводында сыуалыштар була (яҡынса 450 кеше ҡатнаша), эш хаҡын арттырыу, завод хөкүмәте баш-баштаҡлыҡтарын бөтөрөү талаптары ҡуйыла. 1891 йылда (башҡа мәғлүмәттәр буйынса, 1892 йыл) завод ябыла (яна). Хәҙер завод ҡасабаһы урынында Архангел районының шундай уҡ исемдәге ауылы урынлашҡан^[2][3].

Халыҡ һаны

Милли составы

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәттәре буйынса башҡорттар 98 % тәшкил итә.

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	5310	2660	2650
1959 йыл 15 ғинуар	4791	2151	2640
1970 йыл 15 ғинуар	4596	2074	2522
1979 йыл 17 ғинуар	5494	2643	2851
1989 йыл 12 ғинуар	5281	2434	2847
2002 йыл 9 октябрь	5641	2679	2962
2010 йыл 14 октябрь	5819	2734	3085

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.