Диспрозий

Диспрозий (Dy, лат. Dysprosium^[3]) — периодик системаның өсөнсө төркөмөндәге (иҫке классификацияла буйынса — өсөнсө төркөмөнең өҫтәмә төркөмсәһендәге) химик элемент. 66-сы атом номерлы лантаноид ; һирәк осрай торған көмөшһыу-һоро металл. Тәбиғәттә саф килеш осрамай, әммә ҡайһы бер минералдар, мәҫәлән, ксенотима составына инә.

66 Тербий ← Диспрозий → Гольмий Dy ↓ Cf Элементтарҙың периодик системаһы 66Dy
Ябай матдәнең тышҡы күренеше
Мягкий глянцевитый серебристый металл
Атом үҙенсәлектәре
Исеме, символы, номеры	Диспрозий / Dysprosium (Dy), 66
Атом массаһы (моляр массаһы)	162,500(1)[1] а. м. б. (г/моль)
Электрон конфигурация	[Xe] 4f10 6s2
Атом радиусы	180 пм
Химик үҙенсәлектәре
Ковалент радиус	159 пм
Ион радиусы	(+3e) 90,8 пм
Электрод потенциалы	Dy←Dy3+ -2,29В Dy←Dy2+ -2,2В
Окисланыу дәрәжәһе	3
Ионлашыу энергияһы (первый электрон)	567,0(5,88) кДж/моль (эВ)
Ябай матдәнең термодинамик үҙенсәлектәре
Тығыҙлыҡ (н. ш.)	8,55 г/см³
Иреү температураһы	1685 K (+1958°C)
Ҡайнау температураһы	2835 K (+3108°C)
Парға әйләнеү йылылығы	291 кДж/моль
Моляр йылы һыйышлығы	28,16[2] Дж/(K·моль)
Моляр күләм	19,0 см³/моль
Ябай матдәнең кристалл рәшәткәһе
Рәшәткә структураһы	гексагональная
Рәшәткә параметры	a=3,593 c=5,654 Å
Отношение c/a	1,574
Башҡа характеристикалар
Йылы үткәреүсәнлек	(300 K) 10,7 Вт/(м·К)

66	Диспрозий
Dy 162,50
4f106s2

Үҙенсәлектәре

Физик

Диспрозий — көмөшһыу-һоро металл. 1384 °C градустан түбән температурала тотороҡло, α-модификацияһы гексагональ тығыҙ уратылған рәшәткәле; иреү температураһы — 1407 °C, ҡайнауы — 2567 °C, тығыҙлығы 8551 кг/м³. Тышҡы электрон ҡатламы конфигурацияһы 1s² 2s²p 2^6 3s² 3p^6 4s² 3d^4p 10^6 5s² 4d^5p 10^6 6s² 4f^10. Ферромагнетик, Кюри нөктәһе 88,3 К^[3].

Химик

Берләшмәләрҙә окисланыу дәрәжәһе +3. 20 °C температуралы һауала металлик диспрозий яй окислана^[3].

Металлик диспрозий йылытҡанда галогендар, азот, водород менән реакцияға инә. Минераль кислоталар (HF-нан тыш) ҡатнашып Dy (III) тоҙҙары барлыҡҡа килтерә, һелте иретмәләре менән үҙ-ара ҡатнашмай.

Тәбиғәттә

Диспрозий лантаноид ятҡылыҡтарында сығарыла, шуларҙың иң ҙурҙары Ҡытайҙа, АҠШ-та, Вьетнамда, Афғанстанда, Рәсәйҙә (Кольск ярымутрауында), Ҡырғыҙстанда, Австралияла, Бразилияла, Һиндостанда^[4]. Тымыҡ океан утрауының Минамитори утрауында, бары тик Японияның иҡтисади зонаһында, ерҙә һирәк осрай торған минералдар урынлашҡан тәрән һыу ятҡылыҡтарында уның запастары ярайһы уҡ ҙур^[5].