Салехард
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Салехард (нен. Саля' хард «морононда ултырған»,хант. Пуӆңават 1933 йылға тиклем — Обдорск) — Рәсәйҙәге ҡала, Ямал-Ненец автономиялы округтың административ үҙәге, Рәсәй Федерацияһы субъекттарының, халыҡ һаны буйынса ла, сәнәғәт потенциалы буйынса ла төбәктәге башҡа ҡалаларҙан ҡалышҡан күп булмаған административ үҙәктәренең береһе, округта (Яңы Уренгой һәм Ноябрьск ҡалаларынан ҡала) күләме буйынса өсөнсө ҡала[2]. Ҡала көнө сентябрҙең икенсе йәкшәмбеһенә билдәләнгән.
.svg)
.png)
.svg)
Remove ads
Географияһы
Ҡала Көнбайыш-Себер тигеҙлегенең Полуй ҡалҡыулығында, Полуй йылғаһы Обь йылғаһына ҡойған ерҙә, Мәскәүҙән 2436 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Ямал-Ненец автономиялы округтың Поляр Уралға иң яҡын һәм донъялағы туранан-тура Поляр түңәрәгендә урынлашҡан берҙән-бер ҡалаһы булып тора[3]. Яҡындағы тимер юл станцияһы — Лабытнанги — Салехардтан 16 км алыҫлыҡта, Обь йылғаһының ҡаршы ярында урынлашҡан.
- Сәғәт бүлкәте
 Салехард МСК+2 сәғәт зонаһында урынлашҡан (Екатеринбург ваҡыты). UTC ҡарата ҡулланыу ваҡытының күсеүе +5:00[4]. |
Ҡулланыу ваҡытына һәм географик оҙонлоҡҡа ярашлы[5] Салехардта көн үҙәге 12:34 сәғәттә.
Remove ads
Климаты
Ҡала субарктик һәм уртаса климат бүлкәттәре сигендә урынлашҡан. Суммар ҡояш радиацияһы 74 ккал/см2. Изотерма ғинуарҙа −23,2 °C, июлдә +14,8 °C. Йыллыҡ яуым-төшөм 450 мм-ҙан 500 мм-ға тиклем тәшкил итә, өҫтәүенә яуым-төшөмдөң йыллыҡ нормаһының 44 % -ы июль-август айҙарында яуа. Тотороҡло һалҡындар торған һәм ҡар ҡатламы ятҡан көндәр һаны — йылына 200-гә тиклем. Салехардта донъялағы иң төньяҡ пляждарҙың береһе урынлашҡан, ул рәсми рәүештә теркәлмәгән, ә ҡала халҡының йәйге эҫе көндәрҙә ял итеү урыны ғына булып тора.
Салехардта поляр көн бер ай, 7 июндән 7 июлгә тиклема, йылына 31 тәүлек күҙәтелә, ҡояштың өҫкө сите горизонт аҫтына төшмәй. Ҡояш -18 градустан түбән төшмәгән ярым ҡараңғы төндәр 4 апрелдән 9 сентябргә тиклем, йылына 159 тәүлек дауам итә. Тулы булмаған төндәр ярашлы рәүештә поляр көндән 64 тәүлек алда һәм һуңыраҡ башлана һәм тамамлана. Ҡалала поляр төн юҡ.
Remove ads
Халҡы
2016 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халҡы буйынса ҡала 333 Рәсәй Федерацияһының 1112[18] ҡалаһы араһында [19] 375-се урында була
2018 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халыҡ һаны буйынса ҡала Рәсәй Федерацияһының 1113 ҡалаһынан 328-се урында тора.
- Милли составы
2010 йылдағы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса[20]:
| Милләте | Һаны (кеше) | Процент нисбәте |
| Урыҫтар | 26 252 | 61,27% |
| Татарҙар | 3 641 | 8,50% |
| Украиндар | 2 484 | 5,80% |
| Ханттар | 1 320 | 3,08% |
| Ненецтар | 1 211 | 2,83% |
| Коми-зыряндар | 1 098 | 2,56 % |
| Ҡырғыҙҙар | 410 | 0,96% |
| Немецтар | 357 | 0,83% |
| Белорустартар | 316 | 0,74% |
| Ҡумыҡтар | 279 | 0,65% |
| Сыуаштар | 258 | 0,60 % |
| Башҡорттар | 247 | 0,58% |
| Башҡалар | 2 491 | 5,81% |
| Күрһәтмәгәндәр | 2 481 | 5,79% |
| Барыһы | 42 845 | 100,00% |
Сәнәғәте
- «Салехардагро»
- ООО «Салехард комбинаты» (балыҡ консерваһы заводы)
- ПАО «Ямалзолото»
- ЯСЙ «Салехард йылға порты»
- ЗАО «Ямалфлот»
Транспорты
Ҡала Лабытнанги ҡалаһы менән Обь йылғаһы аша борам (йәй көнө) һәм боҙҙан юл (ҡыш көнө) менән бәйләнгән.
1949—1953 йылдарҙа Салехард Трансполяр магистрале төҙөлөшөнөң төп база пункттарының береһе була (башлыса Яңы Уренгойға тиклемге, шулай Надым аша үткән, эшләмәүсе тимер юл тармағы).
Шулай уҡ ҡалала йылға порты (Ханты-Манси, Омск һәм Объ ҡултығы ярындағы ҡасабалар араһындағы пассажирҙар бәйләнеше) һәм аэропорт бар.
Салехард — Надым автомобиль юлын төҙөү алып барыла , өҫтәүенә, уның баш Салехард — Аксарка участкаһы төҙөлгән дә инде.
«Сәнәғәт Урал — поляр Урал» проекты сиктәрендә Салехард — Надым һәм Полуночная — Объ — Салехард тимер юлын төҙөү планлаштырыла. Уларҙың беренсеһен, Салехард — Надым тимер юлын төҙөү 2010 йылдың декабрендә башлау планлаштырыла[21] .
Салехардтың автобус системаһында 5 муниципаль маршрут иҫәпләнә, уны урындағы АТП хеҙмәтләндерә. ЛиАЗ-5256, МАЗ-103, МАЗ-206 һәм ПАЗ-32053/54.
Remove ads
Киң мәғлүмәт саралары
- "Төньяҡ-пресс"мәғлүмәт агентлығы
- «Тәҡдим ителә. Салехард» реклама-мәғлүмәт гәзите
- Gp-yamal.ru
- «Полярный Круг» гәзите
- «Красный Север» ижтимағи-сәйәси гәзите
- «Ямал» ДТРК-һы
- «Северный ветер» телерадиокомпанияһы
- ГУП ОГТРК «Ямал-Регион»
Радиостанциялар
- 100,6 МГц — Рәсәй Радиоһы
- 101,3 МГц — Радио «Радио»
- 101,8 МГц — Европа Плюс
- 103,3 МГц — [Русское радио]
- 103,8 МГц — [Дорожное радио]
- 105,8 МГц — Радио 7
- 106,3 МГц — Радио ШАНСОН
- 106,8 МГц — Радио Ямал
Интернет
2014 йылдың 15 апрелендә «Ростелеком» Төньяҡ оптик ағымының һуңғы һигеҙенсене тамамлаған участкаһын — Надым-Салехардты файҙаланыуға тапшыра. Төньяҡ оптик ағымы— был Екатеринбургтан Ханты-Мансийск, Сорғот, Ноябрьск һәм Яңы Уренгой аша Салехардҡа тиклем 3,5 мең километрға һуҙылған магистраль элемтә линияһы.
Remove ads
Белем биреү
- Поляр Ямал агро- иҡтисад техникумы
- Ямал күп профилле колледжы
- Обдорск гимназияһы
- Советтар Союзы Геройы И. В. Корольков исемендәге урта дөйөм белем биреү мәктәбе № 1
- Урта дөйөм белем биреү мәктәбе № 2
- Урта дөйөм белем биреү мәктәбе № 3
- Урта дөйөм белем биреү мәктәбе № 4
- Урта дөйөм белем биреү мәктәбе № 6
Мәҙәниәт
. И. С. Шемановский исемендәге Ямал-ненец округы музей-күргәҙмә комплексы. Музей-күргәҙмә комплексында крайҙы өйрәнеү музейы, күргәҙмә үҙәге һәм ғилми китапхана, шулай уҡ экспонаттар һаҡлағыстар урынлашҡан. Комплекстың филиалы — билдәле ненец яҙыусыһы В. Лапцуйҙың музей-фатиры бар[22].
Ямал-Ненец автономиялы округының дәүләт бюджет мәҙәниәт учреждениеһы «Округтың һөнәри йорто».
Туғанлашҡан ҡалалар
Шулай уҡ ҡарағыҙ
- Северный широтный ход
- Трансполярная магистраль
- Салехардский мост
Иҫкәрмәләр
Әҙәбиәт
Топографик картаһы
Һылтанмалар
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads