Тоскана

Тоскана (итал. Toscana, лат. T(h)uscia, Hetruria) — Италия өлкәһе (регионы). Баш ҡалаһы — Флоренция. Майҙаны — 22 994 км², халыҡ һаны — 3 828 692 кеше (2013).

Тоскана
итал. Toscana
Байраҡ[d]
Рәсми атамаһы	Regione Toscana
Этнохороним	toscano, toscana, toscani, toscane, Toskanec һәм Toskanka
Дәүләт	Италия[1]
Административ үҙәк	Флоренция
Административ-территориаль берәмек	Италия
Сәғәт бүлкәте	UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Геомәғлүмәттәр	Data:Italy/Region/Tuscany.map
Хөкүмәт башлығы вазифаһы	Тоскана президенты[d]
Хөкүмәт башлығы	Эудженио Джани[d]
Башҡарма власть	Government of Tuscany[d]
Закондар сығарыу органы	Regional Council of Tuscany[d]
Халыҡ һаны	3 729 641 кеше (2019)[2]
Идари бүлектәре	Ареццо[d], Флоренция[d], Гроссето[d], Ливорно[d], Лукка[d], Масса-Каррара[d], Пиза[d], Пистойя[d], Прато[d], Сиена[d] һәм метропольный город Флоренция[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	279 метр
Туғандаш ҡала	Наблус[d]
Сиктәш	Лигурия[d], Эмилия-Романья[d], Марке[d], Умбрия[d] һәм Лацио[d]
Ҡулланылған тел	Итальян
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	медаль общественного блага Гражданской обороны[d]
Майҙан	22 987,04 км²
Рәсми сайт	regione.toscana.it
Тема географияһы	Тоскана географияһы[d]
Портал открытых данных	Open data Tuscany[d]
Тема иҡтисады	economy of Tuscany[d]
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Тоскане[d]
Бында төшөрөлгән фильмдар категорияһы	Category:Films shot in Tuscany[d]
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Tuscany[d]
Тоскана Викимилектә

Физик-географик ҡылыҡһырлама

Тоскана төньяҡ-көнбайышта Лигурия, төньяҡта — Эмилия-Романья, көнсығышта — Марк һәм Умбрия, көньяҡта — Лацио өлкәләре менән сиктәш. Көнбайышта 320 километрға һуҙылған яр буйҙары Тиррен диңгеҙенең һыуҙары менән йыуыла. Территорияһының икенән өс өлөшө убалы һәм дүртән бер өлөшө таулы. Биләмәләренең тик 8,4 % тигеҙлек биләй (Арно йылғаһының үҙәне).

Төп тау сылбыры — Аппенин тауҙары, ул Тоскана өлкәһен көнсығыштан һәм төньяҡтан уратып алған. Башҡа мөһим рельефтар — Масса-Каррара һәм Лукка провинцияларында Апуа Альп тауҙары, бында билдәле каррара мәрмәре һәм циполин сығарыла; өлкәнең үҙәгендә Металлы Убалар; Пиза һәм Лукка ҡалалары араһында Пиза тауҙары; Флоренция провинцияһында Амиата тауы, боронғо һүнгән вулкан һәм Пратоманьо тауҙары.

Тарихы

Апеннин һәм Вилланова мәҙәниәттәре

Этрусктарға тиклемге төбәк тарихы шул уҡ ваҡыттағы Греция тарихына параллель булған. Беҙҙең эраға тиклем 2-се мең йыллыҡта (б.э.т. 1350—1150 йылдарҙа) Тоскана өлкәһендә Апеннин мәҙәниәте халҡы йәшәгән, ул Эгей диңгеҙендәге миной цивилизацияһы менән сауҙа иткән. Бынан һуң, б.э.т. 1350—1150 йылдарҙа Вилланова мәҙәниәте үҫешә, әммә уның үҫеше этрусктар цивилизацияһы баҫымы арҡаһында туҡтап ҡала.

Этруск цивилизацияһы

Төньяҡ Италияла этрусктар беренсе ҙур цивилизацияһы була. Улар транспорт инфраструктураһын төҙөй, игенселекте һәм тау эшен үҫтерә, сағыу сәнғәт әҫәрҙәрен булдыра. Ғалимдар этрусктарҙың бында боронғо дәүерҙәрҙән йәшәгәнен йәки башҡа илдәрҙән килгәндәрен белмәй. Цивилизация б.э.т. VII быуаттан Арно һәм Тибр йылғалары араһындағы зонала үҫешкән, б.э.т. VI быуатта иң бөйөк держава була һәм артабан б.э.т. III быуатта үҙенең ҡеүәтен һәм территорияһын боронғо римлеләргә тапшыра. Римлеләр этруск цивилизацияһын емермәй, ләкин уны ассимиляциялай.

Ренессанс

Тоскана — итальян Ренессансы барлыҡҡа килеү урыны, уның художестволы мираҫына төбәктең музейҙарында (иң билдәлеләре — Флоренциялағы Уффици һәм Барджелло музейҙары) һаҡланған архитектура, һынлы сәнғәт һәм скульптура әҫәрҙәре керә. Тосканала Леонардо да Винчи, Микеланджело һәм Данте Алигьери (итальян теленең атаһы) тыуған. Тоскананың Ингирами боронғо патриций нәҫеленән донъяға өс билдәле ғалим биргән — Джованни, Франческо һәм Томмазо Ингирами.

Административ-территориаль бүленеше

Тоскана өлкәһе 10 провинцияға бүленә:

№	Провинция	Административ үҙәге	Майҙанц, км²	Халҡы, чел.	Тығыҙлығы, чел./км²	Коммуналар һаны
1	Ареццо	Ареццо	3235	348 127	107,61	39
2	Гроссето	Гроссето	4504	228 157	50,66	28
3	Ливорно	Ливорно	1211	341 453	281,96	20
4	Лукка	Лукка	1773	392 182	221,20	35
5	Масса-Каррара	Масса	1156	203 642	176,16	17
6	Пиза	Пиза	2444	414 154	169,46	39
7	Пистойя	Пистойя	965	292 108	302,70	22
8	Прато	Прато	365	248 174	679,93	7
9	Сиена	Сиена	3821	271 365	71,02	36
10	Флоренция	Флоренция	3514	991 862	282,26	44

Иҡтисады

Кастильончелло

Тоскана бигерәк тә үҙенең шараптары менән киң билдәле, шуларҙың иң билдәлеһе — Кьянти, Брунелло ди Монтальчино, Вино Нобиле ди Монтепульчано һәм «супертосканалы» Sassicaia, Ornellaia, Masseto. Бынан тыш, бында 120 тәбиғәт ҡурсаулыҡтары бар. Ауыл хужалығының башҡа тармаҡтарына малсылыҡ (Кьянти үҙәне) һәм зәйтүн майы етештереү (бигерәк тә Лукка убаларында) инә. Төбәк сәнәғәтенә мотоциклдар, мотороллерҙар һәм самолеттар эшләү, Пратола туҡыу округы, Ливорнола нефть химияһы объекттары һәм Пьомбино ҡорос иретеү заводтары керә. Туризм өсөн «Сәнғәт ҡалалары» (Флоренция, Пиза, Лукка, Сиена, Сан-Джиминьяно) өсөн һәм яр буйында һәм утрауҙарҙа (Эльба) туристик эшмәкәрлек өсөн бик мөһим. Апуа Альп тауҙарында (Каррара) мәрмәр сығарыла.

Төбәк иҡтисадының мөһим тармаҡтары — ауыл хужалығы (каштан, бәшмәктәр (трюфель), шараптар), малсылыҡ (һыйырҙар, аттар), аҙыҡ-түлек, химия, металлургия, туҡыу, нефть химияһы сәнәғәттәре.

Прато провинцияһында Тоскананың төп йөн сәнәғәте районын урынлашҡан.