Будапэшцкі мэмарандум

Будапэ́шцкі мэмара́ндум — міжнародныя дамовы аб гарантыі бясьпекі ў зьвязку з далучэньнем Беларусі^[1] і Ўкраіны да «Дамовы аб непашырэньні ядзернай зброі», падпісаныя ў Будапэшце 5 сьнежня 1994 году паміж Беларусьсю, Украінай, ЗША, Расеяй і Вялікабрытаніяй аб «бязьядзерным статусе» Беларусі і Ўкраіны. Дамовы ўтрымоўваюць пункты, якія надаюць Беларусі і Ўкраіне гарантыі іх сувэрэнітэту і бясьпекі.

Будапэшцкі мэмарандум
Тып дамовы	міжнародная
Падпісаная	5 сьнежня 1994
·  месца	Будапэшт
Набыла моц	з моманту падпісаньня
·  умовы	наўзамен адмовы ад ядзернага статусу Беларусі і Ўкраіны гарантуе сувэрэнітэт Беларусі і Ўкраіны ад Расеі, ЗША, Вялікабрытаніі
Падпісанты	А. Саньнікаў, Л. Кучма, Б. Ельцын, Дж. Мейджар, Б. Клінтан
Бакі	Беларусь Украіна Расея
Мовы	ангельская, беларуская, украінская, расейская
	Тэкст у Вікікрыніцах: uk:Будапештський меморандум

На момант падпіcаньня мэмарандуму Ўкраіна ня мела тэхнічных магчымасцяў абслугоўваць стратэгічную ядзерную зброю і зазнала вялізны міжнародны ціск^[2]. У 1993 годзе Ўкраіна падпісала Лісабонскі пратакол да Дагавора аб стратэгічных наступальных ўзбраеньні (СНВ-1)^[3].

Дзяржавы-падпісанты

• Беларусь
• Украіна
• Расейская Фэдэрацыя (РФ)
• Вялікабрытанія
• Злучаныя Штаты Амэрыкі (ЗША)

Абавязнасьці

Паводле гэтага Мэмарандуму ЗША, РФ і Вялікабрытанія абавязаліся:

• паважаць незалежнасьць, сувэрэнітэт і існыя дзяржаўныя граніцы Беларусі і Ўкраіны;
• устрымлівацца ад пагрозы сілай і яе ўжываньня супраць тэрытарыяльнай цэласнасьці і палітычнай незалежнасьці Беларусі і Ўкраіны; ніякая іх зброя ніколі ня будзе выкарыстоўвацца супраць яе, акрамя мэт самаабароны або якім іншым спосабам у адпаведнасьці з статутам ААН;
• устрымлівацца ад эканамічнага ціску, накіраванага на тое, каб падпарадкаваць сваім уласным інтарэсам рэалізацыю Беларусьсю і Ўкраінай правоў, уласьцівых іх сувэрэнітэту^[4];
• дамагацца з боку Рады Бясьпекі ААН неадкладных дзеяньняў з мэтай наданьня дапамогі Беларусі і Ўкраіне, калі яны стануць ахвярай акту агрэсіі або аб’ектам пагрозы агрэсіі з ужываньнем ядзернай зброі;
• Не ўжываць ядзерную зброю супраць Беларусі і Ўкраіны, акрамя выпадку нападу на іх саміх, іхнія і падапечныя ім тэрыторыі, узброеныя сілы, іхніх саюзьнікаў;
• Праводзіць кансультацыі ў выпадку ўзьнікненьня сытуацыі, якая закранае датычныя гэтых абавязаньняў пытаньні.

Крытыка

• У жніўні 2009 году Тарнопальская абласная рада дэпутатаў патрабавала разарваць Будапэшцкі мэмарандум у адказ на словы прэзыдэнта Расеі Дзьмітрыя Мядзьведзева^[5].
• У жніўні 2009 году за перагляд Будапэшцкага мэмарандуму выступаў тагачасны прэзыдэнт Украіны Віктар Юшчанка. У прыватнасьці, ён заявіў, што неабходна падпісаць двухбаковыя дамовы з краінамі-гарантамі і што паміж Украінай і ЗША такая дамова ўжо заключаная^[6].
• У красавіку 2010 году намесьнік міністра замежных спраў Расеі Сяргей Рабкоў заявіў, што Расея пацьвяджае гарантыі Ўкраіне, зафіксаваныя ў Будапэшцкім мэмарандуме^[7].
• Па зьяўленьні ахвяраў Эўрамайдану, затрыманьня «ня ўкраінскіх» снайпэраў у Кіеве афіцыйна прызнана дачыненьне спэцслужбы Расейскай Фэдэрацыі ў арганізацыі дэстабілізацыі ва Ўкраіне, якія стралялі ў дзяржаўных службоўцаў МУС Украіны і ў цывільных мітынгоўцаў^{[8][9][10][11]}. Падпісант дадзенай дамовы Расейская Фэдэрацыя адкрыта парушыла Будапэшцкі мэмарандум, і 1 сакавіка 2014 г. стала на шлях ваеннага ўварваньня ў сувэрэнную дзяржаву Ўкраіну, суб’ект міжнароднага права^{[12][13][14][15][16]}.
• 4 красавіка 2023 году ў інтэрвію «Радыё і тэлебачаньню Ірляндыі» былы прэзыдэнт ЗША Біл Клінтан заявіў: «Я адчуваю асабістаю датычнасьць, таму што я прымусіў іх (Украіну) пагадзіцца на адмову ад ядзернай зброі. І ніхто зь іх ня верыць, што Расея пайшла б на гэта (уварваньне), калі б Украіна ўсё яшчэ мела сваю зброю»^[17].

Глядзіце таксама

• Дамова аб непашырэньні ядзернай зброі