Міжнародны дзень роднай мовы

Міжнародны дзень роднай мовы^[1] — сьвята, якое з 2000 году адзначаецца штогод 21 лютага з мэтай заахвочваньня моўнае разнастайнасьці і шматмоўнае адукацыі і спрыяньня ўсьведамленьню моўных і культурных традыцыяў, якія грунтуюцца на ўзаемаразуменьні, цярпімасьці і дыялёгу^[2].

Дзень роднай мовы

Міжнародная традыцыя
Значэньне	Заахвочваньне моўнае разнастайнасьці
Дата	21 лютага

Дата 21 лютага была абраная таму, што ў гэты дзень у 1952 годзе загінулі пяць студэнтаў, якія змагаліся за прызнаньне бэнгальскай мовы ў якасьці дзяржаўнай ва ўсходнім Пакістане, які з 1971 году стаў асобнай дзяржавай Банглядэш. Гэты дзень адзначаецца ў Банглядэш як дзень памяці пра падзеі 1952 году.^[3]

Сьвята было заснаванае на 30‑й сэсіі Генэральнай канфэрэнцыі ЮНЭСКО 17 лістапада 1999 году. Ідэю абвяшчэньня Міжнароднага дня роднае мовы прапанавалі дэлегацыі Банглядэш і Саудаўскай Арабіі. Сярод 25 першых суаўтараў і найбольш актыўных прыхільнікаў рэзалюцыі Генэральнае канфэрэнцыі ЮНЭСКО былі Беларусь, Летува і Расея.^[4]

Генэральная Асамблея ААН у 2002 годзе вітала рашэньне ЮНЭСКО аб абвяшчэньні Міжнароднага дня роднае мовы і заклікала дзяржавы-сябры ААН і сакратарыят ААН садзейнічаць захаваньню і абароне ўсіх моваў, на якіх размаўляюць народы сьвету^[5]. У 2002 годзе ў сталіцы Банглядэш, горадзе Дака, заснавалі Міжнародны інстытут роднае мовы^[6].

ЮНЭСКО абвесьціла пра намер стварыць сыстэму папераджальнага маніторынгу для адсочваньня стану моваў, якія знаходзяцца пад пагрозай зьнікненьня, і садзейнічаньня выпраўленьню сытуацыі ў гэтае галіне. Паводле ацэнкі ЮНЭСКА больш як палова з 6 тысячаў моваў сьвету знаходзіцца пад пагрозай зьнікненьня^[7].

Тэмы сьвята

• 2002 — «Моўная разнастайнасьць» (лёзунг Міжнароднага дня: «У галактыцы моваў кожная зь іх — зорка»)
• 2004 — «Навучаньне дзяцей»
• 2005 — «Брэйль і мовы знакаў»
• 2006 — «Мовы і кібэрпрастора»
• 2007 — «Шматмоўная адукацыя»
• 2008 — «Міжнародны год моваў»
• 2010 — «Міжнародны год збліжэньня культураў»^[8]
• 2011 — «Інфармацыйныя тэхналёгіі і камунікацыі дзеля захаваньня і папулярызацыі моваў і моўнае разнастайнасьці»^[9]
• 2012 — «Навучаньне і інклюзыўная адукацыя на роднай мове» (анг.)^[3]
• 2013 — «Кнігі для адукацыі на роднай мове»^[10]

Беларусь

Дні роднае мовы пачалі ладзіцца дзяржаўнымі ўстановамі Беларусі толькі ад часу залічэньня ў 2009 годзе Арганізацыяй Аб’яднаных Народаў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры беларускай мовы да ліку загрожаных^[11]. Ад таго часу бібліятэкі прысьвячаюць сьвяту кніжныя выставы беларускамоўных выданьняў^[12][13]. Музэі ладзяць публічныя чытаньні беларускамоўных твораў мастацкае літаратуры пісьменьнікамі, акторамі, мастакамі і дзяржаўнымі дзеячамі^[14][15].

Ад 2008 году Таварыства беларускае мовы ладзіць у гэты Дзень агульнабеларускія дыктоўкі паводле беларускамоўных твораў пісьменства^[16]. Таксама ладзяцца прэзэнтацыі новых беларускамоўных кніг, беларускамоўныя дыскатэкі і канцэрты^[17].

20 лютага 2023 году Нацыянальны цэнтар абароны пэрсанальных дадзеных Беларусі (НЦАПД) абнародаваў на сваім сайце беларускі пераклад Закону Беларусі 2021 году «Аб абароне пэрсанальных дадзеных». Яго зьмясьцілі для спампоўваньня ў фарматах PDF^[18] і DOCX. Пераклад стаў вынікам грамадзкай ініцыятывы супрацоўнікаў НЦАД да Міжнароднага дня роднай мовы^[19]. Пагатоў, мовай зносін у НЦАПД была беларуская^[20].

Дыяспара

У Вялікай Брытаніі беларусы сьвяткуюць Дзень роднай мовы ад 2009 г. чытаньнем паэзіі на розных мовах сьвету. У такім фармаце штогадовае сьвяткаваньне запачаткавала Англа-беларускае таварыства на прапанову перакладніцы Веры Рыч.^[21][22]