Комі-пярмяцкая мова
мова From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Комі-пярмя́цкая мова — мова народу комі-пярмякаў. Разам з комі-зыранскай і комі-язьвінскай мовамі зьяўляецца адной з трох асноўных гаворак агульнае мовы комі. Мае ўласную літаратурную мову, заснаваную на мясцовых дыялектах. Колькасьць носьбітаў — прыкладна 61 000 чалавек без уліку носьбітаў комі-язьвінскае мовы (якая часам лічыцца дыялектам комі-пярмяцкай мовы).
Remove ads
Распаўсюджаная ў Комі-Пярмяцкай акрузе Пермскага краю (Гайнскі муніцыпальны раён, Косінскі муніцыпальны раён, Кочаўскі муніцыпальны раён, Кудымкарскі муніцыпальны раён, Юрлінскі муніцыпальны раён, Юсьвінскі муніцыпальны раён) і ў Афанасьеўскім раёне Кіраўскае вобласьці сярод этнаґрафічнае супольнасьці комі-пярмякаў — комі-зюзьдзінцаў, якія складаюць прыкладна 2% ад насельніцтва раёну.
Remove ads
Гісторыя
Паводле меркаваньня вядомага і славутага фінавуграведа В. Лыткіна (комі-зыранін па паходжаньні), агульная мова комі да падзяленьня на тры гаворкі праіснавала ўсяго прыкладна 1-2 стагодзьдзі (прыкладна на мяжы першага й другога тысячагодзьдзя). Першапачаткова мова комі падзялілася на дзьве гаворкі (комі-зыранская і комі-пярмяцкая): гэта было зьвязана зь міграцыяй зыранаў на поўнач. Падзяленьне мовы комі на комі-зыранскую і комі-пярмяцкую канчаткова адбылося прыкладна ў 14-15 ст. Комі-язьвінская гаворка як самастойная лінґвістычная адзінка канчаткова склалася значна пазьней у выніку ізаляцыі ўсходняе супольнасьці комі-пярмякаў расейскімі пасяленцамі.
Remove ads
Характарыстыка мовы
Асноўныя адрозьненьні ад комі-зыранскае мовы
Параўноўваючы комі-пярмяцкую й комі-зыранскую мову, становяцца бачнымі некаторыя адметнасьці комі-пярмяцкае мовы. Напрыклад, гэта разьвіцьцё сыстэмы зьнешнемясцовых (указаньне на тое, што працэс адбываецца на паверхні чаго-небудзь, каго-небудзь) і прыблізна-мясцовых (указаньне на тое, што працэс адбываецца побач з чым-небудзь, кім-небудзь) склонаў, зьнікненьне спрадвечных лічэбнікаў, наяўнасьць камітатыву (ускосны склон, які выражае сумеснасьць дзеяньня з чым-небудзь, частая зьява ў фіна-вугорскіх мовах), наяўнасьць клічнага склону назоўнікаў з канчаткам -ӧй, рознамясцовы альбо якасна-вакальны націск (у комі-зыранскай мове — тэндэнцыя ставіць націск на першы склад). Трэба адзначыць, што гэтыя рысы не перашкаджаюць даволі істотнаму ўзаемаразуменьню сярод комі-пярмякаў і комі-зыранаў.
Пісьмовасьць
Да 1917 г. на комі-пярмяцкай мове былі выдадзены некалькі вучэбных і царкоўных кнігаў расейскім альфабэтам. Пасьля рэвалюцыі пачынаецца актыўнае разьвіцьцё комі-пярмяцкае мовы, з канцу 1930 гадоў зьяўляецца літаратурны стандарт, заснаваны на кудымкарска-іньвенскай гаворцы паўдзёнага дыялекту. З 1921 па 1932 год комі-пярмякі разам з комі-зыранамі ўжывалі г. зв. альфабэт Маладцова, а з 1932 па 1937 год на хвалі ўсесавецкае лацінізацыі комі-пярмякі ўжывалі лацінскі альфабэт. Потым быў ажыцьцяўлены пераход на кірыліцу. Для асерадненьня паўночных і паўдзёных гаворак былі ўведзеныя літары л і в, таксама былі даданы літары Іі, Öö і дыґрафы тш, дж, якія адлюстроўваюць спэцыфічныя комі-пярмяцкія гукі.
Сучасны выгляд комі-пярмяцкага альфабэту.
| А а | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж |
| З з | И и | І і | Й й | К к | Л л | М м | Н н |
| О о | Ӧ ӧ | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ф ф |
| Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь |
| Э э | Ю ю | Я я |
Дыялекты
У адрозьненьне ад астатніх дыялектаў комі мовы, для паўдзёных гаворак комі-пярмяцкае мовы характэрны поўны пераход фанэмы /л/ у /в/, альбо ўвогуле страта фанэмы (напрыклад, бел. «мова», комі кыл/кыв/кы).
Комі-пярмяцкая мова падзяляецца на наступныя дыялекты:
- Паўднёвы (дыялект з фанэмай /в/)
- Кудымкарска-іньвенская гаворка
- Дольнаіньвенская гаворка
- Онькаўская гаворка
- Нердвінская гаворка
- Паўночны (дыялект з фанэмай /л/)
- Кочаўская гаворка
- Косінска-камская гаворка
- Мысаўская гаворка
- Верхлуп'інская гаворка
- Горнакамскі — дыялект вярхоўяў Камы, на якім размаўляюць комі-зюзьдзінцы.
Часам да дыялектаў комі-пярмяцкае мовы таксама далучаюць і комі-язьвінскую мову. З 2003 г. яна мае свой альфабэт і свой літаратурны стандарт.
Remove ads
Гісторыя вывучэньня
Першым расейскім навукоўцам, які правёў вялікія і істотныя дасьледаваньні комі-пярмяцкай мовы, стаў Мікалай Рогаў[3] (1825 — 1905). У 1869 г. ён апублікаваў свае працы «Опытъ грамматики пермяцкаго языка» і «Пермяцко-русскій и русско-пермяцкій словарь».
Грамадзкае жыцьцё
Комі-пярмяцкая мова вывучаецца ў некаторых клясах сярэдніх школ у Комі-Пярмяцкай акрузе. Частка матэрыялаў кудымкарскае ґазэты «Парма» публікуецца на комі-пярмяцкай мове. Комі-пярмяцкая мова ўжываецца ў адміністратыўнай дзейнасьці Комі-Пярмяцкай акругі.
Невялікі комі-пярмяцка-беларускі слоўнік
Remove ads
Крыніцы
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads