Крыстыян Гюйгэнс

Крыстыян Гюйгэнс (нід. Christiaan Huygens; 14 красавіка 1629, Гаага — 8 ліпеня 1695, там жа) — нідэрляндзкі мэханік, фізык, матэматык, астраном і вынаходнік.

Крыстыян Гюйгэнс
Christiaan Huygens
Дата нараджэньня	14 красавіка 1629(1629-04-14)[1][2][3][…]
Месца нараджэньня	Гаага, Рэспубліка Злучаных правінцыяў[d][4][5]
Дата сьмерці	8 ліпеня 1695(1695-07-08)[1][2][3][…] (66 гадоў)
Месца сьмерці	Гаага, Рэспубліка Злучаных правінцыяў[d][5]
Месца пахаваньня	Вялікая царква Святога Якава[d][6]
Месца вучобы	Лейдэнскі ўнівэрсытэт
Занятак	астраном, матэматык, фізык, музыказнаўца, вынаходнік, тэарэтык музыкі, фізык-тэарэтык, энтамоляг, стваральнік інструмэнтаў
Навуковая сфэра	матэматыка, фізыка, астраномія
Месца працы	Француская акадэмія навук
Сябра ў	Лёнданскае каралеўскае таварыства і Француская акадэмія навук
Навуковы кіраўнік	Франс Фан Схотэн[d][7] і Jan Jansz de Jonge Stampioen[d][7]
Вучні	Дэні Папен[d] і Готфрыд Ляйбніц
Бацька	Constantijn Huygens[d]
Маці	Suzanna van Baerle[d]
Узнагароды	сябра Лёнданскага каралеўскага таварыства[d]
Крыстыян Гюйгэнс у Вікісховішчы

Біяграфія

Гюйгэнс нарадзіўся ў Гаазе. Ягоны бацька, Канстантэйн Гюйгэнс, тайны саветнік прынцаў Аранскіх, быў выдатным літаратарам, які атрымаў таксама добрую навуковую адукацыю. Малады Гюйгэнс вывучаў права і матэматыку ў Лейдэнскім унівэрсытэце, затым вырашыў прысьвяціць сябе навуцы. У 1651 годзе была апублікаваная праца «Разважаньні пра квадратуру гіпэрбалы, эліпса і круга».

Разам з братам ён удасканаліў тэлескоп, давёўшы яго да 92-кратнага павелічэньня, і пачаў вывучэньне неба. Першую вядомасьць Гюйгэнс спазнаў, калі ён адкрыў кольцы Сатурна (Галілей таксама бачыў іх, але ня змог зразумець, што гэта такое) і спадарожнік гэтай плянэты, Тытан.

У 1657 годзе Гюйгэнс атрымаў галяндзкі патэнт на канструкцыю ківачовага гадзіньніка. У апошнія гады жыцьця гэты мэханізм намагаўся стварыць Галілей, але яму перашкодзіла прагрэсуючая сьлепата. Гадзіньнік Гюйгэнса рэальна працаваў і забясьпечваў выдатную для таго часу дакладнасьць ходу. Цэнтральным элемэнтам канструкцыі быў вынайдзены Гюйгэнсам якар, які пэрыядычна падпіхваў ківач і падтрымліваў незгасальныя ваганьні. Сканструяваныя Гюйгэнсам дакладныя і танныя ківачовыя гадзіньнікі хутка атрымалі шырокі распаўсюд па ўсім сьвеце.

У 1665 годзе па запрашэньні Жана-Батыста Кальбэра асеў у Парыжы і быў залічаны ў сябры Францускай акадэміі навук. У 1666 годзе на прапанову Кальбэра Крыстыян Гюйгэнс стаў яе першым прэзыдэнтам. Гюйгэнс кіраваў Акадэміяй 15 гадоў.

У 1673 годзе пад назвай «Ківачовы гадзіньнік» выйшла выключна зьмястоўная праца па кінэматыцы паскоранага руху. Гэтая кніга была настольнай у Ньютана, які скончыў пачатае Галілеем і працягнутае Гюйгэнсам складаньне фундамэнта мэханікі

У сувязі з хуткім скасаваньнем Нанцкага эдыкта ў 1681 годзе Гюйгэнс, ня маючы жаданьня пераходзіць у каталіцызм, вярнуўся ў Галяндыю, дзе працягнуў свае навуковыя дасьледваньні.

Ушанаваньне памяці

У гонар Гюйгэнса былі названыя:

• кратэр на Месяцы,
• гара Mons Huygens на Месяцы,
• кратэр на Марсе,
• астэроід 2801 Huygens,
• эўрапейскі касьмічны зонд, які дасягнуў Тытана,
• лябараторыя ў Лейдэнскім унівэрсытэце ў Нідэрляндах.