Палітонім

Паліто́нім — назва ўсіх грамадзянаў пэўнай дзяржавы або ўсяго насельніцтва пэўнага адміністрацыйнага рэгіёну, вытворнае ад назвы дзяржавы або рэгіёну. Паказвае на палітычную прыналежнасьць людзей без уліку іх этнічнай, сацыяльнай або якой іншай ідэнтычнасьці.

Прыклады ўтварэньня і трансфармацыі

Дзяржава Русь і адпаведны палітонім, пазьнейшы этнонім (русь, русіны) атрымалі сваю назву паводле варагаў. Як сьведчаць рускія летапісцы (найбольш раньні зь іх — манах канца XII стагодзьдзя Нестар), «з тых варагаў празвалася Руская зямля»^[1]. У Маскоўскай дзяржаве палітонім русін з часам быў выціснуты з ужытку іншым палітонімам рускі. Як адзначаюць дасьледнікі, у XVI—XVII стагодзьдзях этнонім «русь» перайшоў у разрад канфэсіёнімаў^[a], а як этнонім ужываўся толькі датычна жыхароў Кіеўскай Русі^[3].

Упершыню назву «летувіская мова» (лет. «Lietuwiſchka [ließuwi]» — «літоўская мова») у назове кнігі, выдадзенай на мове жамойтаў (дакладней — яе літоўскім дыялекце), выкарысталі ў 1579 годзе народжаныя на літоўскай Жамойці выхаванцы Кёнігзбэрскай акадэміі — былыя палітычныя «літоўцы» (жыхары Вялікага Княства Літоўскага), якія эмігравалі ў Прусію. Гэта адбылося па сьмерці заснавальніка акадэміі і ініцыятара летувіскага кнігадрукаваньня герцага прускага Альбрэхта Гогенцолерна^[4], пляменьніка вялікага князя літоўскага Жыгімонта Старога, хоць і яго супраціўніка^[5]. Назву «літоўскі дыялект» або «літоўская гаворка» (ід. ליטװיש‎, лі́твіш^[6]) таксама атрымаў літаратурны дыялект мовы ідыш^[7] жыдоўскага субэтнасу літвакоў, які сфармаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім^[8].

Заўвагі

1. Тым часам беларускі гісторык Алег Дзярновіч мяркуе, што і да XVI ст. у свядомасьці большасьці «рускага» (праваслаўнага) насельніцтва ВКЛ «рускасьць» (як і «польскасьць») былі не маркёрамі «этнічнасьці», а пазначэньнем прыналежнасьці да мясцовай канфэсійнай агульнасьці, гэта значыць, фактычна канфэсіёнімамі, а не этнонімамі^[2]