Сафія Пшыбіляўскене

Сафі́я Пшыбіляўске́не (па-летувіску: Sofija Pšibiliauskienė), пры нараджэньні Сафія Іваноўская (Іванаўскайце/Ivanauskaitė; 16 верасьня 1867, маёнтак Парагі, каля Шаўляў, Летува — 15 сакавіка 1926, маёнтак Парагі, Летува) — летувіская пісьменьніца, сястра Марыі Ластоўскай. Больш вядомая пад псэўданімам Lazdynų Pelėda (Лазьдзíну Пялéда, то бок Ляшчынная Сава).

Сафія Пшыбіляўскене
Sofija Pšibiliauskienė
Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні	Ivanauskaitė
Псэўданімы	Lazdynų Pelėda
Нарадзілася	16 верасьня 1867(1867-09-16)[1][2] Парагей[d], Papilė Eldership[d], Акмянскі раён, Летува
Памерла	15 сакавіка 1926(1926-03-15)[1][2] (58 гадоў) Парагей[d], Papilė Eldership[d], Акмянскі раён, Летува
Пахаваная	Капліца ў Трышкеі[d]
Бацькі	Нікадэм Іваноўскі[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	пісьменьніца
Гады творчасьці	1898—1926
Мова	летувіская мова
Дэбют	1898
Значныя творы	Ir pražuvo kaip sapnas, 1908, Klaida, 1909

Псэўданім

Lazdynų Pelėda — унікальная зьява ў гісторыі летувіскай літаратуры. Дзьве сястры Іваноўскія — Сафія Пшыбіляўскене і Марыя Ластоўская — з канца 19 ст. да 1926 году падпісвалі і публікавалі свае празаічныя творы — апавяданьні, аповесьці, раманы — пад супольнай літаратурнай мянушкай — Лазьдзіну Пяледа^[3]. Дакладнае аўтарства некаторых іх твораў дасюль не ўстаноўленае^[4]. Лічыцца, што большая частка твораў напісаных пад супольным псэўданімам, належыць пяру Сафіі Пшыбіляўскене^[5].

Жыцьцяпіс

Сафія Пшыбіляўскене нарадзілася ў сям’і жамойцкага шляхціца Нікадэма Іваноўскага (Нікадэмас Іванаўскас, 1844—1931), жывапісца і пісьменініка, які пісаў на польскай мове. Калі Сафіі было некалькі месяцаў, бацька паступіў у Мюнхэнскую акадэмію выяўленчага мастацтва, таму ўся сям’я пераехала ў Мюнхэн. У 1871 годзе сям’я страціла частку даходаў ад маёнтку, бацька яшчэ не скончыў вучобу ў Мюнхэне, яшчэ некалькі месяцаў удасканальваў свае веды і навыкі ў Варшаве і Кракаве. Сям’я вярнулася ў Летуву, але згарэў будынак сядзібы, таму сям’я пэўны час жыла ў Шаўлях, дзе бацька працаваў мастаком. Аднак у тыя часы было цяжка выжыць ад мастацтва, таму ў 1877 сям’я вярнулася ў абноўленую сядзібу ў Парагах^[6].

У 1891 годзе Сафія выйшла замуж за значна старэйшага шляхціца Рапаласа Пшыбіляўскіса, але іх сямейнае жыцьцё не было шчаслівым, бо сужэнцы, якія выпадкова зьвязалі лёс і стварылі сям’ю без каханьня, хутка адчужыліся. Муж быў расчараваны, маючы замест хатняй гаспадыні рамантычную летуценьніцу. Сям’я распалася. Муж зьехаў у ЗША, дзе і памёр. Застаўшыся адна з двума дзецьмі, Сафія працавала ў аптэцы. У 1902 годзе спрабавала скончыць жыцьцё самагубствам. З 1903 пачала актыўна займацца літаратурай у Вільні^[7].

Літаратурная праца не прыносіла заробку. Сафія жыла ў нястачы. Даглядала за хворай на сухоты маці і за вялікай гаспадаркай. У незалежнай Летуве пасьля сьмерці маці пераехала ў Коўну, дзе працавала ў Карціннай галерэі імя Чурлёніса. Кволае здароўе, нястача і сухоты забралі жыцьцё пісьменьніцы. Памерла ў 1926 у родным маёнтку Парагі^[8].

Творчасьць

Свой першы твор — аповесьць «Našlaitė» (Сірата) апублікавала ў 1898 годзе ў газэце «Ūkininkas». Пісьменьніца таксама шмат друкавалася ў Varpas, Darbininkų balsas, Vienybė Lietuvninkų. Напісала шмат апавяданьняў, аповесьцяў. Найбольш вядомыя творы — «Ir pražuvo kaip sapnas», «Motulė paviliojo», «Klaida».

Творы, надрукаваныя пад псэўданімам Lazdynų Pelėda, амаль усе напісаныя Сафіяй Пшыбіляўскене (Сафіяй Іванаўскайце-Пшыбіляўскене). З 1908 яна перакладала з польскай на летувіскую мову творы, напісаныя сястрой Марыяй Ластоўскай. Сафія апрацоўвала іх і друкавала пад супольным псэўданімам Лазьдзіну Пяледа. Гэта вызначыла асноўную ролю Сафіі Пшыбіляўскене ў творчым хаўрусе, вядомым сяньня пад імем Lazdynų Pelėda.

Творы

● Klajunas. — Bitėnai: Kudirkos iždas, 1902.

● Pavasario rytmetį; Davatka; Burtininkė. — Vilnius: Šviesa, 1905.

● Matulė paviliojo; Stebuklingoji tošelė; Poilsis; Naujas viršaitis; Ir pražuvo kaip sapnas. — Vilnius: M. Kuktos spaustuvė, 1908.

● Klaida: apysaka. — Vilnius, 1909.

● Klaida: apysaka. — Kaunas: Sakalas, 1939 / Lazdynų Pelėda- Sofija Pšibiliauskienė.

● Ir pražuvo kaip sapnas: apysakos. — Kaunas: Valst. grož. lit. l-kla, 1947.

● Motulė paviliojo. — Brooklyn: Gabija, 1951.

● Motulė paviliojo. — Vilnius: Valst. grož. lit. l-kla, 1951.

● Pamotė: apsakymas. — Vilnius: Valst. grož. lit. l-kla, 1961.

● Motulė paviliojo. — Vilnius: Valst. grož. lit. l-kla, 1961.

● Stebuklingoji tošelė: apsakymai. — Vilnius: Valst. grož. lit. l-kla, 1961.

● Klajūnas: apsakymai. — Vilnius: Vaga, 1967.

● Stebuklingoji tošelė: apsakymai. — Vilnius: Vaga, 1972.

● Klajūnas: apysakos ir apsakymai. — Vilnius: Vaga, 1977.

● Stebuklingoji tošelė: apsakymai. — Vilnius: Vaga, 1982.

● Ir pražuvo kaip sapnas: apysaka ir apsakymai. — Kaunas: Šviesa, 1990.

● Blūdas, arba, Lietuva buvusios Rosijos revoliucijos mete: romanas; Klaida: romanas / J. Lindė-Dobilas, Lazdynų Pelėda. — Vilnius: Vaga, 1990.

● Klajūnas. — Vilnius: Vaga, 1990.

● Raštai. T.1. — Vilnius: Strazdas ir Vėgėlė, 1914.

● Lazdynų Pelėdos Raštai: 4t. / Sofijos Ivanauskaitės-Pšibiliauskienės. — Kaunas — Vilnius: Švyturys, 1921—1922.

● Rinktiniai raštai. — Kaunas: Valst. grož. lit. l-kla, 1950.

● Raštai: 7t. — Vilnius: Valst. grož. lit. l-kla, 1954—1955^[9].