Чорны студзень

Чо́рны сту́дзень — увод ноччу 19 студзеня 1990 году ў Баку (Азэрбайджанская ССР) 35 тысячаў савецкіх вайскоўцаў на танках і бронетранспартэрах, што прывяло да забойства 137, раненьня каля 700 і арышту звыш 800 чалавек^[1]. 22 студзеня Вярхоўны Савет Азэрбайджанскай ССР (ВС АзССР) пастанавіў лічыць агрэсіяй неканстытуцыйнае ўвядзеньне Прэзыдыюмам ВС СССР надзвычайнага становішча ў горадзе, што адбылося без узгадненьня з уладамі рэспублікі. 40-дзённая жалоба па забітых суправаджалася агульнаазэрбайджанскай стачкай заводаў. Міністар абароны СССР Дзьмітры Язаў зазначыў аб кіраваным ім нападзе: «Мы ўвайшлі ў Азэрбайджан, каб зьнішчыць палітычныя структуры Народнага фронту і не дапусьціць іх перамогі на выбарах, заплянаваных на 19 сакавіка 1990 году»^[2].

Савецкія дэсантнікі ў Баку, 1990 год

Перадумовы

9 студзеня 1990 году ВС Армянскай ССР пастанавіў улучыць у дзяржаўны плян разьвіцьця адпаведны плян Нагорна-Карабаскай аўтаномнай вобласьці (НКАВ) АзССР, населенай пераважна армянамі. 12 студзеня Народны фронт Азэрбайджану (НФА) утварыў у Баку камітэт абароны. 13 студзеня ў горадзе пачаўся пагром, у якім забілі 90 армянаў. 18 студзеня прыхільнікі НФА забарыкадавалі ўезды ў Баку некалькімі сотнямі легкавікоў, грузавікоў і аўтобусаў. 19 студзеня Прэзыдыюм ВС СССР пашырыў Указам № 1092 на горад надзвычайнае становішча, што з 15 студзеня ўвёў у НКАВ^[3].