Якаў Зяльдовіч

Я́каў Зяльдо́віч (8 сакавіка [ст. ст. 23 лютага] 1914 году, Менск — 2 сьнежня 1987 году, Масква) — савецкі фізык і фізык-хімік. Акадэмік АН СССР (1958). Тройчы Герой Сацыялістычнай Працы (1949, 1951, 1954).

Якаў Зяльдовіч
Дата нараджэньня	23 лютага (8 сакавіка) 1914[1]
Месца нараджэньня	Менск, Расейская імпэрыя[2]
Дата сьмерці	2 сьнежня 1987(1987-12-02) (73 гады)
Месца сьмерці	Масква, СССР
Месца пахаваньня	Новадзявочыя могілкі
Месца вучобы	Фізыка-матэматычны факультэт Санкт-Пецярбурскага ўнівэрсытэту[d] Санкт-Пецярбурскі дзяржаўны політэхнічны ўнівэрсытэт[d] Санкт-Пецярбурскі дзяржаўны ўнівэрсытэт[3]
Занятак	фізык, астрафізык, вынаходнік, хімік, прафэсар унівэрсытэту
Навуковая сфэра	фізычная хімія і фізыка
Месца працы	Інстытут хімічнай фізікі імя М. М. Сямёнава РАН[d] Нацыянальны дасьледчы ядзерны ўнівэрсытэт[d] Маскоўскі дзяржаўны ўнівэрсытэт[d]
Сябра ў	Лёнданскае каралеўскае таварыства, Акадэмія навук СССР[d], Вугорская акадэмія навук, Нацыянальная акадэмія навук ЗША, Амэрыканская акадэмія мастацтваў і навук[d] і Нямецкая акадэмія навук Леапальдына[d]
Навуковая ступень	доктар фізыка-матэматычных навук[d]
Навуковы кіраўнік	Леў Ландаў[3]
Вучні	Rashid Sunyaev[d], Мікалай Шакура, Гурген Аскар’ян[d] і Аляксей Старабінскі[d]
Дзеці	Барыс Якаўлевіч Зяльдовіч[d]
Узнагароды	Залаты медаль імя І. В. Курчатава[d] (1977) мэдаль Брус[d] (1983) медаль Нюмы Мансона[d] (1977) Friedmann Prize[d] (2002) медаль Дзірака (ICTP)[d] (1985) замежны сябра Лёнданскага каралеўскага таварыства[d] (26 красавіка 1979)
Якаў Зяльдовіч у Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям’і адваката Барыса Зяльдовіча і Ганны Ківеліёвіч. Навучаўся экстэрнам на фізыка-матэматычным факультэце Ленінградзкага дзяржаўнага ўнівэрсытэту і фізыка-мэханічным факультэце Ленінградзкага політэхнічнага інстытута, у асьпірантуры Інстытута хімічнай фізыкі АН СССР у Ленінградзе (1934), кандыдат фізыка-матэматычных навук (1936), доктар фізіка-матэматычных навук (1939). Адзін з стваральнікаў атамнай бомбы (29 жніўня 1949) і вадароднай бомбы (1953) у СССР.

Помнік Зяльдовічу перад будынкам Аб’яднанага інстытута праблем інфарматыкі НАН Беларусі

Найбольш вядомыя працы Якава па дэтанацыі, апісаньню працэсаў гарэньня, ядзернай фізыцы, астрафізыцы, гравітацыі. У 1939—1941 гадах Зяльдовіч і Юлі Харытон упершыню ажыцьцявілі разьлік ланцуговай рэакцыі дзяленьня ўрану. У 1955 годзе падпісаў «Ліст трохсот». Зяльдовіч і Эдўін Эрнэст Солпітэр у 1964 годзе першымі, незалежна адзін ад аднаго, выказалі здагадку (цяпер яна стала агульнапрынятаю), што крыніцамі энэргіі квазараў служаць акрэцыйныя дыскі вакол масіўных чорных дзір.

У працах Зяльдовіча па касмалёгіі асноўнае месца займала праблема ўтварэньня буйнамасштабнай структуры Сусьвету. Навуковец дасьледаваў пачатковыя стадыі пашырэньня Сусьвету. Разам з супрацоўнікамі пабудаваў тэорыю ўзаемадзеяньня гарачай плязмы пашыраемага Сусьвету і выпраменьваньня, стварыў тэорыю росту ўзмучэньняў у «гарачым» Сусьвеце ў ходзе касмалягічнага пашырэньня, разгледзеў некаторыя пытаньні, павязаныя з узьнікненьнем галяктык у выніку гравітацыйнай няўстойлівасьці гэтых узмучэньняў, выявіў, што ўзьнікаюць утварэньні высокай шчыльнасьці, якія зьяўляюцца, верагодна, протаскопішчамі галяктык, маюць пляскатую форму.