Скруткі Мёртвага мора

Скру́ткі Мёртвага мо́ра альбо скруткі Кумра́нскіх пячо́раў — старажытныя юдэйскія рэлігійныя рукапісы, знойдзеныя ў Кумранскіх пячорах на Заходнім беразе Ярдану ля Мёртвага мора^[1].

Скруткі Мёртвага мора, паміж 408 да н. э. і 318 н. э.

Папірус, пэргамін і бронза.

розныя

На працягу 1946—1947 і ў 1956 року ў 11 пячорах знойдзеныя некалькі тысячаў пісьмовых фрагмэнтаў, ацалелых пасьля плягаў ці чалавечага ўплыву, якія прадстаўляюць сябой часткі 981 розных рукапісаў^[2]. Пячоры знаходзяцца за 1,6 км на захад ад Мёртвага мора, таму скруткі атрымалі такую назву.

Дасьледчыкі складаюць і вывучаюць кавалкі скруткаў Мёртвага мора ў «Скруткавым памяшканьні» Палестынскага археалягічнага музэю.

Навукоўцы адносяць час напісаньня рукапісаў Мёртвага мора да пэрыяду з III стагодзьдзя да н. э. да I стагодзьдзя нашай эры. Радыёвугляроднае і палеаграфічнае датаваньне скруткаў пацьвярджаецца знаходкай у гэтых жа пячорах бронзавых манэтаў з выбітымі выявамі ад Яна Гіркана (135—104 да н. э.) да пэрыяду першай юдэйскай вайны (66—73)^[3].

Тэксты скруткаў маюць вялізарнае гістарычнае, рэлігійнае і лінгвістычнае значэньне, паколькі зьмяшчаюць другія з найстарэйшых рукапісаў, пазьней уключаных у юдэйскую Біблію, а таксама другакананічныя і па-забіблійныя творы.

Большасьць тэкстаў напісаныя іўрытам, частка па-арамэйску і грэцку^[4].

З-за кепскага стану некаторых скруткаў навукоўцы ня здолелі ідэнтыфікаваць усе знойдзены тэксты. Тыя, што растлумачаныя, дзеляцца на тры асноўныя групы:

1. каля 40% — копіі тэкстаў юдэйскіх Пісаньняў.
2. каля 30% — тэксты часоў другога Храму, якія ў выніку не ўвайшлі ў склад юдэйскай Бібліі, напрыклад кніга Эноха, кніга Юбілеяў, кніга Табіта, Мудрасьці Сірахава, Псальмы 152—155, і інш.
3. Рэшта (каля 30%) — сэктанцкія рукапісы раней невядомых дакумэнтаў, якія патлумачылі правілы і вераваньні пэўных групаў (сэктаў), напрыклад Правіла Супольнасьці, Скрутак Вайны, Камэнтар Хабакука і Правіла Дабраславеньня^[5]/

Выяўленьне

Глядзіце таксама: Кумран

4-я Кумранская пячора, дзе былі знойдзеныя 90% усіх скруткаў

Скруткі Мёртвага мора былі знойдзеныя ў 12 пячорах ля вадзі Кумрану ў 1946—1956 роках бэдуінскімі пастухамі, а пасьля археолягамі^[6]. Практыка захоўваньня зношаных сьвятых рукапісаў у гліняным посудзе ў зямлі ці ў пячорах адносіцца да старажытнага жыдоўскага рытуалу Геніза.

У канцы 1946 — пачатку 1947 року бэдуінскія пастухі выявілі сем першых скруткаў у гаршках у пячоры ля Кумрану. Яны спрабавалі прадаць скруткі ў Бэтлееме, дзе на іх зьвярнулі ўвагу гандляры антыкварыятам. У 1947 скруткі прыцягнулі ўвагу амэрыканскага археоляга Джона Трэвэра, які знайшоў у скрутках падабенства з найстарэйшым на той час вядомым біблійным рукапісам — «папірусам Нэша».

У 1948 Амэрыканская школа ўсходніх дасьледаваньняў (АШУД) атрымала яшчэ некалькі скруткаў, аднак з-за вайны пошукі праводзіць было немагчыма. Пасьля таго, як урад Ярданіі даў дазвол на пошукі Арабскаму легіёну, 28 студзеня 1949 была выяўленая пячора №1.

Кумран на Заходнім беразе Ярдану

15 лютага — 5 сакавіка 1949 Ярданскі аддзел старажытнасьцяў правёў першыя раскопкі на тэрыторыі пячоры №1^[7], у якой былі знойдзеныя яшчэ фрагмэнты рукапісаў, ільняныя тканіны, збаны ды іншыя артэфакты^[8].

У лістападзе 1951 Ралян дэ Во з камандай з АШУДу пачаў поўныя раскопкі Кумрану^[9]. Пасьля адкрыцьця бэдуінамі 2-й пячоры ў ёй былі выяўленыя 300 фрагмэнтаў 33 рукапісаў, сярод якіх кніга Юбілеяў і Мудрасьць Сірахава на іўрыце^[8][9]. 14 сакавіка 1952 каманда АШУДу выявіла 3-ю пячору з кавалкамі кнігі Юбілеяў і Медным скруткам^[10], а ў верасьні — сьнежні адкрылі тры наступныя пячоры з рукапісамі і іхнімі часткамі^[9].

У 1953—1956 Ралян дэ Во зладізў яшчэ чатыры археалягічныя экспэдыцыі ў Кумране^[8]. Апошняй адкрытай у 1956 року стала 11-я пячора з фрагмэнтамі рукапісаў^[11]. У лютым 2017 археолягі Габрэйскага ўнівэрсытэту адкрылі 12-ю пячору^[12] з адным чорным пэргамінам; аднак у пячоры прысутнічалі таксама разьбітыя і пустыя збаны ды матыкі, што сьведчыць пра разрабаваньне мясьціны ў 1950-я^[13].

Скруткі і кавалкі

Фрагмэнты скруткаў 1Q17 — 1Q20 зь першай Кумранскай пячоры

Скрутак Вайны, знойдзены ў 1-й пячоры.

Дамаскінскі скрутак (4Q271D^f) з 4-й пячоры

Налічваецца 972 скруткі і кавалкі Кумранскіх рукапісаў. Першыя сем скруткаў зь пячоры №1 — Вялікі скрутак Ісаі (1QIsa^a), ягоная копія (1QIsa^b), скрутак правіла Супольнасьці (1QS), Камэнтар Хабакука (1QpHab), Скрутак Вайны (1QM), Гімны падзякі (1QH) і Апокрыф Быцьця (1QapGen)^[14].

Найбольш вядомая з усіх Кумранскіх пячораў — 4-я, адкрытая ў жніўні 1952 року, паколькі яна бачная з Кумранскага плято, а таксама з-за колькасьці знойдзеных кавалкаў рукапісаў (каля 15 000 з 500 розных тэкстаў, што складае 90% усіх скруткаў Мёртвага мора), сярод якіх 9—10 копіяў Юбілеяў, а таксама 21 тэфілін і 7 мэзузаў.

Кавалкі папірусаў 7Q4, 7Q5 і 7Q8 з 7-й пячоры

У 5-й пячоры знойдзеныя прыкладна 25 рукапісаў^[10]. Адначасна зь ёй была адкрытая 6-я пячора з кавалкамі 31 рукапісу^[10].

Скрутак Левіта (11Q1) з 11-й пячоры

У 7-й пячоры выяўленыя да 20 грэцкамоўных тэкстаў, сярод якіх 7Q2 («Пасланьне Ераміі» = Барух 6), 7Q5 (які стаў прадметам мноства гіпотэзаў) і грэцкая копія скрутку Эноха^[15][16][17].

Копія Вялікага скрутку Ісаі ў экспазыцыі ерусалімскага Храму Кнігі

У падобных збанах жыды захоўвалі рукапісы.

У 8-й пячоры былі выяўленыя пяць фрагмэнтаў: Кніга Роду (8QGen), Псальмы (8QPs), тэфілін (8QPhyl), мэзуза (8QMez) і гімн (8QHymn)^[18]. У 9-й — толькі адзін.

У 11-й пячоры знойдзены 21 тэкст, некаторыя зь іх даволі вялікія. Найдаўжэйшы з усіх знойдзеных — Храмавы скрутак, названы так, бо больш за палову зьместу ў ім тычыцца пабудовы Ерусалімскага храму. Акрамя таго, у гэтай пячоры знойдзены эсхаталягічны фрагмэнт пра біблійную фігуру Мэльхісэдэка (11Q13) і копія Кнігі юбілеяў.

Паходжаньне

Паходжаньне скруткаў Мёртвага мора да канца ня высьветленае. Да 1990-х рокаў лічылася, што скруткі створаныя эсэямі — юдэйскай сэктай з суседняга Кумрану. Эсэі (альбо іншая сэкта) схавала скруткі ў пячорах у часе жыдоўскага паўстаньня прыкладна ў 66—68 роках н. э. З-за разбурэньня Кумрану скруткі засталіся ў пячорах на тысячагодзьдзі.

У падтрымку гэтай вэрсіі сьведчаць наступныя аргумэнты:

• Паміж апісаньнем цырымоніі пасьвячэньня новых сябраў у Правіле Супольнасьці і апісаньнем цырымоніі пасьвячэньня новых сябраў эсэяў, згаданай у творах Ёсіфа Флявіюса, — жыдоўска-рымскага гісторыка пэрыяду другога Храму — існуе ўражвальнае падабенства.
• Ёсіф згадвае, што эсэі дзяліліся маёмасьцю зь сябрамі супольнасьці, як напісана ў Правіле Супольнасьці.
• Падчас раскопак Хірбэт Кумрану былі выяўленыя дзьве чарнільніцы і меркавана кавалкі таблічак, што можа азначаць, што частка тэкстаў напісаная тут. У ваколіцах былі выяўленыя яшчэ некалькі чарнільніцаў. На аснове знаходак Ралян дэ Во назваў гэтае месца «скрыпторыюмам».
• У Кумране былі выяўленыя некалькі юдэйскіх рытуальных купальняў, што сьведчыць пра спраўленьне тут юдэйскіх абрадаў.
• Пліні Старэйшы (географ пэрыяду пасьля падзеньня Ерусаліму ў 70 н. э.) апісвае групу эсэяў, што жылі ў пустыні на паўночна-заходнім беразе Мёртвага мора ля зруйнаванага места Эйн Гедзі.

Лоўрэнс Шліфман прапанаваў уласную вэрсію прыналежнасьці скруткаў не эсэям, а іншай юдэйскай супольнасьці — садукеям^[19]. У падтрымку гэтай вэрсіі служыць скрутак «Міксат Маазэ Ха-Тора» (4QMMT), які цытуе законы чысьціні, падобныя рабіністычным пісаньням садукеяў. Таксама ў 4QMMT прыведзены каляндар з садукейскімі прынцыпамі датаваньня пэўных царкоўных сьвятаў.

Гішпанскі езуіт Хасэ О’Калахан Марцінэс у 1960-х абвясьціў, што адзін з фрагмэнтаў (7Q5) мае кавалак тэксту з новазапаветнага Дабравесьця Марка 6:52—53^[20]. У 2000 року пасьля палеаграфічнага аналізу фрагмэнту гэтая тэорыя была абвергнутая^[21].

Асобныя навукоўцы даказвалі, што скруткі створаныя ерусалімскімі жыдамі, якія схавалі іх у Кумранскіх пячорах, ратуючыся ад рымлянаў падчас разбурэньня Ерусаліму ў 70 року^[22]. Прыхільнікі гэтай тэорыі адзначаюць разнастайнасьць пунктаў гледжаньня і почыркаў у розных скрутках.

Значэньне

Да адкрыцьця скруткаў Мёртвага мора найстарэйшымі іўрытамоўнымі біблійнымі рукапісамі былі масарэцкія тэксты X стагодзьдзя, такія як кодэкс Алепа^[23]. Скруткі з Кумранскіх пячораў адсунулі граніцу даўніны адразу на тысячагодзьдзе. Гэта было вельмі істотным адкрыцьцём для дасьледчыкаў Старога Запавету, якія хацелі высьветліць, як біблійныя тэксты зьмяніліся пры перапісваньні арыгіналаў да першых масарэцкіх тэкстаў. Адкрыцьцё прадэманстравала надзвычайную дакладнасьць перадачы тэксту цягам тысячагодзьдзя, пацьвердзіўшы такім чынам той факт, што сучасныя старазапаветныя тэксты — верагодныя копіі арыгінальных твораў.

Сярод скруткаў налічваецца 225 біблійных тэкстаў, ці 22% усяго Старога Запавету, а з другакананічнымі кнігамі колькасьць тэкстаў складае 235^[24][25]. Скруткі Мёртвага мора зьмяшчаюць часткі ўсіх кніг Танаху і протаканону Старога Запавету, акрамя аднае. Таксама яны зьмяшчаюць чатары другакананічныя кнігі, уключаныя ў каталіцкі і праваслаўны каноны: Табіта, Бэн Сірах, Барух 6 (інакш Ліст ці Пасланьне Ераміі) і Псальм 151^[24]. Не хапае толькі кнігі Эстэр; магчыма, яна пакуль ня знойдзеная ці адсутнічае з прычыны таго, што ейны шлюб як жыдоўкі з пэрсыдзкім каралём разглядаўся б насельнікамі Кумрану з пагардаю^[26], ці таму, што кніга апісвае сьвята Пурым, ня ўключанае ў Кумранскі каляндар^[27].