Ёган Готфрыд Гердэр

Ёган Готфрыд Гердэр^[6] (ням.: Johann Gottfried von Herder; 25 жніўня 1744 — 18 снежня 1803) — нямецкі паэт, літаратурны крытык, багаслоў, філосаф. Ён быў эстэтыкам і гісторыкам культуры.

Ёган Готфрыд Гердэр
ням.: Johann Gottfried Herder
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	25 жніўня 1744(1744-08-25)[1][2][…]
Месца нараджэння	Моранг, Каралеўства Прусія[1][2][…]
Дата смерці	18 снежня 1803(1803-12-18)[1][3][…] (59 гадоў)
Месца смерці	Веймар, Саксен-Веймар, Свяшчэнная Рымская імперыя[1][4][…]
Пахаванне	Царква Святых Пятра і Паўла ў Веймары[d]
Грамадзянства	Каралеўства Прусія[5]
Бацька	Gottfried Herder[d]
Маці	Anna Elisabeth Herder[d]
Жонка	Caroline Herder[d]
Дзеці	Siegmund August Wolfgang von Herder[d], Carl Adelbert von Herder[d], Luise Stichling[d], Emil Gottfried von Herder[d] і Gottfried von Herder[d]
Альма-матар	Кёнігсбергскі ўніверсітэт
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	філосаф, багаслоў, паэт, перакладчык, пісьменнік, літаратурны крытык, літаратуразнавец, публіцыст, эстэтык
Кірунак	Асветніцтва і рамантычны нацыяналізм
Мова твораў	нямецкая
Грамадская дзейнасць
Член у	Пруская акадэмія навук Ілюмінаты
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся ў Марунгене, невялікім мястэчку ва Усходняй Прусіі, у сям'і школьнага настаўніка. Па заканчэнні школы, знаёмы расійскі ваенны хірург пераканаў яго заняцца медыцынай і перавёз у Кёнігсберг. Але Гэрдер прыняў іншае рашэнне і ў 1762 паступіў на багаслоўскі факультэт Кёнігсберскага ўніверсітэта. Там ён слухаў лекцыі магістра філасофіі Імануіла Канта. Кант меў вялікі ўплыў на Гердэра, аднак іх погляды на філязофію і культуру не супадалі.

Пасля Кёнігсберга Гердэр пераязджае ў Рыгу, спалучаючы дзейнасць святара з педагагічнай працай і літаратурнымі заняткамі. Праз пяць гадоў ён пераязджае ў Парыж, дзе знаёміцца з ідэямі Шарля дэ Мантэск'ё, Жана Д'Аламбера і Дэні Дзідро. У 1770-я гады ён вяртаецца ў Германію, стварае трактат «Пра паходжанне мовы», атрымоўвае прэмію ў Берлінскай Акадэміі навук.

З 1784 па 1791 Гердэр выдае сваю асноўную працу па культуралогіі — «Ідэі да філасофіі гісторыі чалавецтва».

Гердэр памёр у 1803 у Веймары.

Ідэі

Яго асноўная праца называецца «Ідэі да філасофіі гісторыі чалавецтва». У ёй Гердэр ставіць пытанне: што такое культура, у чым яе сэнс і ці спрыяе яна шчасцю чалавецтва. Як асветнік ён лічыць галоўнай асаблівасцю чалавека яго разумнасць, якая адрознівае людзей ад жывёльнага свету. Розум — не прынароджаная якасць, але ён развіваецца ў працэсе жыццядзейнасці; разумнасць дасягаецца. Развіццё розуму адбываецца ў грамадстве, а сувязі чалавека з іншымі людзьмі забяспечвае слова, якое ён лічыў найважнейшай асновай культуры.

Увогуле, ён вылучае тры фундаменты культуры: розум, грамадства і мову. Да гэтага дадаюцца мастацтва, рамёствы, сям'я, дзяржава, рэлігія. Гердэр разумеў культуру вельмі шырока. Ён падкрэслівае значэнне нацыянальных культур і мовы як паказчыка нацыянальнай спецыфікі культуры.

Сэнс культуры ён бачыць у тым, што яна «мусіць спрыяць развіццю рэлігіі і гуманнасці».

Гердэр адным з першых назваў чалавека царом прыроды. У разуменні культуры ён надаваў вялікае значэнне духоўным фактарам, прыцягваў увагу да неабходнасці вывучэння нацыянальных культур.

Зноскі

1. Банникова Н. П. Гердер // Краткая литературная энциклопедия — М.: Советская энциклопедия, 1962. — Т. 2.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q4239850'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a>
2. R. Haym Herder, Johann Gottfried // Allgemeine Deutsche Biographie — L: 1880. — Т. 12. — S. 55–100.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q23992262'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q15263293'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q66880'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2079'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q590208'></a>
3. Johann Gottfried von Herder // ISFDB — 1995. Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2629164'></a>
4. Гердер Иоганн Готфрид // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
5. LIBRIS — Каралеўская бібліятэка Швецыі, 2012. Праверана 24 жніўня 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q953058'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1798125'></a>

6. Адказ Цэнтра даслядванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі «Пры перадачы на пісьме іншамоўных прозвішчаў і тапонімаў, у структуру якіх уваходзіць спалучэнне зычнага гука [й] з галоснымі, рэкамендуем карыстацца палажэннямі § 16 Правіл арфаграфіі, зацверджаных у 2008 г. У адпаведнасці з фармулёўкай пункта 3 гэтага параграфа згаданае спалучэнне ("й + галосны") перадаецца ётаванымі галоснымі, таму ёсць падставы пісаць: Якагама, Яганэсбург, Емен, еменцы, Ёркшыр, Ёган, Ёзас (як Ёфе, Нью-Ёрк).» — Адказ Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі