Рысарджымента

Рысарджымента (італ.: il risorgimento — адраджэнне, абнаўленне) — гістарыяграфічны тэрмін, які пазначае перыяд барацьбы за палітычнае аб’яднанне Італіі.

Аб’яднанне Італіі вакол Сардзінскага каралеўства ў 1815—1870

Гісторыя Італіі
Старажытны свет
Дагістарычная Італія
Этрускі (XII—VI стст. да н.э.)
Вялікая Грэцыя (VIII—VII стст. да н.э.)
Старажытны Рым (VIII ст. да н.э. — V ст. н.э.)
Італія пад уладай остготаў (V—VI стст.)
Сярэдневякоўе
Сярэдневяковая Італія
Італія пад уладай Візантыі (VI—VIII стст.)
Лангабардскае каралеўства (VI—VIII стст.)
Сярэдневяковае каралеўства Італія
Іслам і нарманы ў паўднёвай Італіі
Марскія рэспублікі і Італьянскія гарады-дзяржавы
Новы час
Італьянскі Рэнесанс (XIV—XVI стст.)
Італьянскія войны (1494—1559)
Італія ў Новы час (1559—1814)
Рысарджымента (1815—1861)
Сучасная гісторыя
Каралеўства Італія (1861—1945)
Італія ў Першай сусветнай вайне (1914—1918)
Фашызм і каланіяльная імперыя (1918—1945)
Італія ў Другой сусветнай вайне (1940—1945)
Найноўшая гісторыя Італіі (1945—цяперашні час)
Свінцовыя гады (1970-я — 1980-я)
Асобныя тэмы
Гістарычныя дзяржавы Італіі
Ваенная гісторыя Італіі
Эканамічная гісторыя Італіі
Генетычная гісторыя Італіі
Выбарчая гісторыя
Гісторыя моды ў Італіі
Паштовая гісторыя
Чыгуначная гісторыя
Гісторыя грошай у Італіі
Гісторыя музыкі ў Італіі
Партал «Італія»

Тэрмін

Спачатку слова ўжывалася па аналогіі з Il Rinascimento (эпоха Адраджэння) і ўжывалася выключна ў культурна-літаратурным кантэксце. І толькі пры Віторыа Альф’еры (1749—1803) яго значэнне пачало паступова пашырацца ў бок меркаванага аб’яднання Італіі ў палітычным, культурным і нацыянальным плане.

Храналогія

• 1820 — пачатак паўстання ў Неапалітанскім каралеўстве, пазней задушанага аўстрыйскай інтэрвенцыяй.
• 1821 — хваляванні распаўсюджваюцца на П’емонт па ініцыятыве сакрэтнага таварыства, кіруемага Сантароза і Канфаланьеры; паўстанне таксама было задушана аўстрыйцамі.
• 1831 — аўстрыйцы душаць яшчэ адно паўстанне — у герцагстве Пармскім. Джузэпэ Мадзіні засноўвае ў Марселі «Маладую Італію», патрыятычны рух, які змагаўся за аб’яднанне Італіі і ўключэнне яе ў еўрапейскі кантэкст.
• 1833 — няўдалая спроба «Маладой Італіі» падняць паўстанне ў Генуі.
• 1848—1849 — «Пяць дзён Мілана» і першая вайна з Аўстрыяй за незалежнасць, якая завяршылася няўдала (перамір’е ў Віньяле і міланскі мірны дагавор), аднак адыграла важную ролю ў развіцці і распаўсюджванні патрыятычных настрояў.
• Чэрвень—ліпень 1857 — экспедыцыя Пізакане: няўдалая спроба падняць паўстанне ў Неапалітанскім каралеўстве.
• 1859—1860 — другая вайна за незалежнасць, у выніку якой адбываецца аб’яднанне Сардзінскага каралеўства з Ламбардыяй, Тасканай, Раманьяй, Пармай і Модэнай, у якіх прайшло ўсенароднае галасаванне. Высадка Джузэпэ Гарыбальдзі ў Сіцыліі і аб’яднанне з Сардзініяй Каралеўства абедзвюх Сіцылій.
• 17 сакавіка 1861 года — новы парламент абвяшчае Італьянскае каралеўства на чале з Віктарам Эмануілам II.
• Жнівень 1862 г. — першы паход Гарыбальдзі на Рым.
• 1866 — трэцяя вайна за незалежнасць у саюзе з Прусіяй (гл. Аўстра-пруская вайна), падчас якой да Італіі была далучаная вобласць венетаў з Венецыяй.
• Чэрвень 1867 г. — другі паход Гарыбальдзі на Рым.
• Верасень 1870 — італьянскія войскі ўступаюць у Рым, з якога выведзены французскі гарнізон (гл. Франка-пруская вайна).
• Чэрвень 1871 г. — італьянская сталіца была перанесена ў Рым.

Бібліяграфія

• Giuseppe Berti. Russia e stati italiani nel Risorgimento. Torino, 1957. (італ.)
• Indro Montanelli. L’Italia del Risorgimento. Milano, 1972. (італ.)
• Franco Valsecchi. L’Italia del Risorgimento e l’Europa delle nazionalità. Roma, 1978. (італ.)
• Walter Maturi. Interpetazioni del Risorgimento. Torino, 1962. (італ.)
• Luigi Tomaz, In Adriatico nel secondo millennio, Presentazione di Arnaldo Mauri, Think ADV, Conselve, 2010. (італ.)

Спасылкі

• F. Tarozzi, Risorgimento Архівавана 11 кастрычніка 2010.
• Kампанія Solferino e San Martino
• Бібліятэка дакументаў, якія маюць дачыненне да Рысарджымента Архівавана 19 мая 2011.