Антоніа Вівальдзі
італьянскі кампазітар, скрыпач, значная постаць культуры Новага Часу From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Антоніа Вівальдзі (італ.: Antonio Lucio Vivaldi; 4 сакавіка 1678, Венецыя — ліпень (пахав. 28.7) 1741), італьянскі кампазітар і скрыпач, значная постаць у культуры барока, лічыцца адным з найбуйнейшых прадстаўнікоў італьянскага скрыпічнага мастацтва XVIII стагоддзя[10], пры жыцці атрымаў шырокае прызнанне ва ўсёй Еўропе. Майстар ансамблева-аркестравага канцэрта — канчэрта гроса, аўтар каля 40 опер. Яго найбольш вядомай працай з’яўляецца цыкл з чатырох скрыпічных канцэртаў «Поры года»[10][11].
Remove ads
Паходжанне
Далёкія продкі Антоніа Вівальдзі былі шаноўнымі людзьмі ў Брэшыі, дзе нарадзіўся і бацька кампазітара, Джавані Батыста (1655—1736). У дзесяць гадоў Джавані пераехаў з маці у Венецыю, дзе навучаўся цырульніцкаму рамяству. У той час у італьянскіх цырульнях для занятку свабоднага часу кліентаў зазвычай трымалі розныя музычныя інструменты. Джавані час ад часу музіцыраваў на скрыпцы і пасля цалкам прысвяціў сябе музыцы.
У 1677 годзе Джавані жэніцца з Камілай Калік’я (1655—1728), і годам пазней у іх нараджаецца сын — Антоніа. Паводле царкоўных запісаў, у Антоніа было тры сястры — Маргарыта Габрыэла, Чэчылія Марыя і Дзанета Ганна, і два браты — Банавентура Тамаса і Франчэскі Гаэтана, якія працягнулі справу бацькі і пазней сталі цырульнікамі.
У 1685 годзе імя Джавані Батысты значылася ў спісе стваральнікаў музычнай супольнасці «Sovvegno dei musicisti de Santa Cecilia». Пасля ён стаў галоўным скрыпачом у капэле сабора Святога Марка. За нязвыклы для венецыянцаў руды колер валасоў, які Антоніа ўспадкаваў ад бацькі, яго пасля звалі «рудым святаром» (італ.: il prette rosso)[11]. У 1689 годзе была пастаўлена опера пад назвай «La Fedelta sfortunata», складзеная Джавані Батыста Росі, з чаго можна дапусціць, што бацька Антоніа і сам быў кампазітарам.
Remove ads
Біяграфія
Раннія гады
Антоніа Вівальдзі нарадзіўся 4 сакавіка 1678 года ў Венецыі, якая з’яўлялася ў тую пару сталіцай Венецыянскай рэспублікі. Да сярэдзіны XX стагоддзя даследчыкамі біяграфіі Вівальдзі меркаваліся розныя даты нараджэння кампазітара, сустракаліся сцверджанні, што ён нарадзіўся ў 1675 годзе, прыводзіліся і іншыя даты. Выяўленыя ў 1963 годзе англійскім навукоўцам Эрыкам Полам (Eric Paul) запісы царкоўнага прыходу Святога Іаана Прадцечы (Сан-Джавані-ін-Брагора, раён Кастэла) дазволілі канчаткова ўсталяваць дату нараджэння кампазітара. Ён быў хрышчаны дома адразу ж пасля нараджэння, што было звязана або з яго слабым здароўем, або з землятрусам, які ўзрушыў горад у той дзень. Пад гэтым уражаннем маці Антоніа Вівальдзі адразу ж вызначыла сына ў святары. Афіцыйнае хрышчэнне немаўляці ў царкве адбылося праз два месяцы[12].
Пра юнацкія гады і музычную адукацыю Антоніа Вівальдзі мала звестак. Напэўна, менавіта бацька стаў яго першым музычным настаўнікам, навучыўшы граць на скрыпцы, да якой юны кампазітар прылучыўся з дзесяці гадоў, і ўжо ў 1689—1692 гадах замяшчаў бацьку ў капэле сабора Святога Марка з прычыны яго адлучак з Венецыі.
Паводле некаторых крыніц, Антоніа навучаўся тэорыі музыкі і кампазіцыі ў Джавані Легрэнцы[11], але ўлічваючы, што Легрэнцы памёр у 1690 годзе, многімі даследчыкамі факт настаўніцтва ставіцца пад сумнеў. Хоць люксембургскі навуковец Уолтэр Калнедэр адзначыў уплыў стылю Легрэнцы ўжо ў адной з першых кампазітарскіх прац Вівальдзі — «Laetatus sum…» («Будзем радавацца…»), напісанай ім у 1691 годзе. Віртуозная ігра на скрыпцы і водгаласы ў ранніх творах Антоніа музычнага стылю рымскага скрыпача Арканджэла Карэлі выклікалі здагадкі, што, магчыма, Антоніа навучаўся ў гэтага майстра. Аднак няма сведчанняў, што пацвярджаюць гэта, а храналогія царкоўнай службы Антоніа не супадае з датай меркаванага яго навучання ў 1703 годзе ў Рыме[13].
Здароўе Антоніа Вівальдзі было слабым — такія сімптомы, як «strettezza di Petto» («цесната ў грудзях»), былі інтэрпрэтаваны як форма астмы[14].
Юнацтва
Служба бацькі ў царкоўным саборы і кантакты з духавенствам паўплывалі на выбар далейшай кар’еры юнага Антоніа. Ён прыняў рашэнне стаць святаром, і гэта цалкам зразумела, бо ў Італіі тых часоў з’яўлялася звыклай справай сумяшчэнне духоўнай і музычнай кар’ер[13]. Неўзабаве пасля свайго пасвячэння ў 1704 годзе ён атрымаў паслабленне ў правядзенні Імшы па прычыне дрэннага стану здароўя. Вівальдзі правёў імшу як святар усяго некалькі разоў, пасля чаго пакінуў свае абавязкі ў царкве, хоць і застаўся пры гэтым святаром.
У верасні 1703 года Вівальдзі стаў Maestro di Violino (майстрам скрыпкі) у дзіцячым доме пад назвай «Pio Ospedale della Pietà» у Венецыі. З’яўляючыся, перадусім, вядомым кампазітарам, Вівальдзі ў той жа час лічыўся вылучным па віртуознасці скрыпачом. Вівальдзі было толькі 25 гадоў, калі ён пачаў працаваць у «Ospedale della Pietà». Менавіта там ён склаў большасць сваіх буйных твораў цягам наступных трыццаці гадоў. У Венецыі існавалі чатыры аналагічныя ўстановы. Іх мэта заключалася ў тым, каб даць прытулак і адукацыю кінутым дзецям, а таксама сіротам, чые сем’і не маглі іх падтрымаць. Гэтыя ўстановы фінансаваліся за кошт сродкаў Рэспублікі. Хлопчыкі навучаліся гандлю і ва ўзросце 15 гадоў павінны былі пакінуць навучальную ўстанову. Дзяўчынкі ж атрымлівалі музычную адукацыю, а самыя таленавітыя заставаліся і рабіліся ўдзельніцамі вядомага аркестра і хору ў Ospedale.
Вівальдзі пісаў канцэрты, кантаты, а таксама вакальную музыку на біблейскія тэксты для навучэнцаў. Гэтыя сачыненні, лік якіх перавышае 60, размаітыя: яны складаюцца з сольных спеваў і буйнамаштабных харавых твораў для салістаў, хору і аркестра. У 1704 годзе Вівальдзі да сваіх абавязкаў настаўніка скрыпкі атрымаў таксама абавязкі настаўніка альта. Абавязкі хормайстра, якія былі прыняты ў свой час Вівальдзі, патрабавалі шмат часу і працы. Ён павінен быў складаць новую араторыю ці канцэрт да кожнага свята, а таксама вучыць сірот тэорыі музыкі і ігры на вызначаных інструментах.
Адносіны Вівальдзі з саветам дырэктараў Ospedale часта былі напружанымі. Апошні кожны год праводзіў галасаванні, ці пакідаць яго на працы ў якасці настаўніка. Галасаванні рэдка праходзілі ўзгоднена; і ў 1709 годзе яго не падтрымалі[14]. Праз год пасля службы ў якасці пазаштатнага музыканта Савет Ospedale аднагалосна прыняў рашэнне вярнуць кампазітара назад (у 1711 г.). За час гадавой адсутнасці Вівальдзі ў Савеце ўсвядомілі важнасць яго ролі. У 1716 годзе ён быў прызначаны музычным кіраўніком Ospedale і стаў адказным за ўсю музычную дзейнасць установы[14][15].
У 1705 годзе выдавецтва Джузэпэ Сала ў Венецыі апублікавала яго 12 санат, пазначаныя як опус 1. У наступныя гады Вівальдзі неаднаразова звяртаўся да жанру санаты для аднаго і некалькіх інструментаў. Другі опус Вівальдзі, апублікаваны ў Венецыі выдавецтвам Барталі ў 1709 годзе, уключаў 12 санат для скрыпкі з суправаджэннем чэмбала (італьянская назва клавесіна). У 1706 годзе адбыўся першы публічны выступ Вівальдзі ў палацы французскага пасольства. Імёны віртуозных скрыпачоў, бацькі і сына Вівальдзі, згадваюцца і ў выданні «Даведніка па Венецыі», падрыхтаванага італьянскім картографам Вінчэнца Каранэлі. У гэты перыяд Вівальдзі пераязджае з плошчы Брагара ў новы, больш прасторны дом у суседнім прыходзе Сан-Правола. У 1711 годзе былі апублікаваны 12 канцэртаў «L’estro armonico» («Гарманічнае натхненне»). У гэтым жа годзе ён атрымаў цвёрды гадавы аклад і стаў галоўным кіраўніком канцэртаў выхаванак, з 1713 года дырэктарам жаночай кансерваторыі «П’ета» («Ospedale della Pietà»)[16]. У гэтыя гады малады Вівальдзі ўзмоцнена працуе, сумяшчаючы выкладчыцкую і кампазітарскую дзейнасць. Яго імя робіцца вядомым у роднай Венецыі, а ўлічваючы тое, што Венецыя ў тую пару наведвалася вялікай колькасцю вандроўнікаў, папулярнасць Вівальдзі шырыцца за межы Венецыі. Так, у 1709 годзе падчас выканання араторыі ў «П’еце» Вівальдзі быў прадстаўлены дацкаму каралю Фрэдэрыку IV, якому пазней прысвяціў 12 скрыпічных санат. У 1712 годзе, падчас знаходжання ў Венецыі, адбылася сустрэча нямецкага кампазітара, капельмайстра з Брэслава Готфрыда Шцёльцля (Gottfried Heinrich Stölzel) з Антоніа. Такім чынам, Шцёльцль быў першым нямецкім музыкантам, які асабіста кантактаваў з Вівальдзі[13].
Нягледзячы на частыя адлучкі Вівальдзі на гастролі, пачынаючы з 1718 года, «Pietà» плацілі яму 2 цэхіны ў месяц за абавязанне пісаць па два канцэрты ў месяц для аркестра, а таксама рэпетаваць з імі не менш за пяць разоў падчас яго знаходжання ў Венецыі. Запісы «Pietà» паказваюць, што кампазітару аплацілі 140 канцэртаў паміж 1723 і 1733 гадамі.
Пачатак кампазітарскай дзейнасці. Венецыя (1713—1718)
У пачатку XVIII стагоддзя опера была самай папулярнай музычнай забаўкай. Гэты жанр аказаўся найболей выгадным для Вівальдзі. У Венецыі існавала некалькі тэатраў, што супернічалі за ўвагу публікі. Вівальдзі пачаў сваю кар’еру ў якасці опернага кампазітара паступова: у 1713 годзе Вівальдзі напісаў свой першы твор, трохактавую оперу «Ottone in villa» («Атон на віле»), прэм’ера пастаноўкі якой адбылася 17 мая таго ж года на сцэне венецыянскага Тэатра дэле Грацыі (Teatro delle Grazie)[17]. Гэта опера ўяўляе сабой характэрны ўзор оперы-серыі з яе расцягненасцю дзеяння і заблытанай сюжэтнай інтрыгай. Напісаная на лібрэта Даменіка Лолі, з якім Вівальдзі пазней неаднаразова супрацоўнічаў, яна ўзнаўляе адзін з эпізодаў рымскай гісторыі. У адпаведнасці са звычаем, у якасці салістаў, якія выконвалі і мужчынскія, і жаночыя партыі, выступалі спевакі-пакладанцы. Іх выкананне спалучала сілу і бляск мужчынскіх галасоў з лёгкасцю і рухомасцю жаночых. Відаць, пастаноўка мела значны поспех, бо прыцягнула ўвагу венецыянскіх імпрэсарыа. Неўзабаве Вівальдзі атрымаў заказ (scrittura) на новую оперу ад Мадота, уладальніка тэатра Сан-Анджэла, з якім ён падтрымваў кантакт аж да сваёй апошняй оперы «Фераспе» (1739)[18]. Праз год, у 1714 годзе, ён напісаў сваю другую оперу «Orlando finto pazzo» («Роланд, уяўны вар’ят»), напісаную на лібрэта Грацыа Брач’ёлі, якая ўяўляла сабой вольную перапрацоўку вядомай паэмы «Апантаны Роланд» італьянскага паэта Лудовіка Арыёста[19]. Неўзабаве кампазітар напісаў дзве араторыі на лацінскія тэксты, «Майсей, бог фараонаў» у 1714 годзе і «Юдзіф пераможная» ў 1716 годзе. Партытура яго першай араторыі «Майсей, бог фараонаў» была пасля згублена. У рымскай кансерваторыі Святой Сесіліі захаваўся толькі тэкст араторыі з указаннем імёнаў выканаўцаў, з якога бачна, што ўсе партыі, уключаючы мужчынскіх персанажаў, выконваліся дзяўчынамі-выхаванкамі. Араторыя «Юдзіф пераможная», якая адрозніваецца свежасцю меладычнага натхнення і тонкасцю аркестравага каларыту, належыць да найлепшых стварэнняў Вівальдзі. З шырокім прызнаннем таленту кампазітара і педагога павялічвалася і колькасць вучняў Вівальдзі, аднак ні новыя вучні, ні дастатак кампазітарскай працы ў кансерваторыі «П’ета» не маглі адцягнуць Вівальдзі ад інтэнсіўнай працы ў тэатры. У 1715 годзе ён атрымаў заказ ад тэатра Сан-Анджэла — 12 галоўных арый у оперы «Nerone fatto Cesare» («Нерон, які стаў Цэзарам»). У 1716 годзе Вівальдзі на заказ тэатра Сан-Анджэла напісаў яшчэ адну оперу «L’incoronazione di Dario» («Каранаванне Дарыя»). У тым жа годзе ім была напісана опера «La costanza trionfante degl’amori e de gl’odii» («Сталасць, пераможная над каханнем і нянавісцю») для другога па значнасці венецыянскага тэатра Сан-Мазе, з якім кампазітар быў таксама цесна звязаны ў наступныя гады. Прэм’еры гэтых опер адбыліся на карнавале 1716 года[19]. Пра рост папулярнасці Вівальдзі не толькі ў Венецыі, але і за яе межамі, сведчыць і тое, што ў 1718 годзе яго опера «Scanderbeg» («Скандэрбег») ставіцца на сцэне фларэнтыйскага тэатра.
Прагрэсіўны оперны стыль Вівальдзі прычыніў яму некаторыя праблемы з больш кансерватыўнымі музыкантамі, прыкладам, такімі як Бенедэта Марчэла — магістрат і музыкант-аматар. Яго артыкул пад назвай «Il Teatro Alla Moda» (1720) асуджае Вівальдзі і яго оперы, хоць не згадвае яго наўпрост у тэксце. Але на вокладцы артыкула была намалявана лодка (Сан-Анджэла), на левым канцы якой стаіць маленькі анёл у шапцы святара і грае на скрыпцы.
У лісце, які Вівальдзі напісаў у 1737 годзе свайму апекуну маркізу Бентыволья, ён спасылаецца на тое, што напісаў «94 оперы». Аднак было выяўлена толькі каля 50 опер Вівальдзі, і ніякай іншай дакументацыі пра астатнія оперы не існуе. Нягледзячы на тое, што Вівальдзі, вядома, напісаў шмат опер у свой час, усё ж ён так і не дасягнуў у гэтым жанры слыннасці такіх вялікіх кампазітараў-сучаснікаў, як Алесандра Скарлаці, Ёган Адольф Хесэ, Леанарда Леа і Бальдасарэ Галупі.
Яго найболей паспяховымі операмі з’яўляюцца «La Costanza trionfante» («Сталасць, пераможная над каханнем і нянавісцю») і «Farnace» («Фарначэ»), кожная з якіх дэманстравалася на сцэне па шэсць разоў.
У цэлым, перыяд з 1713 па 1718 год лічыцца многімі даследчыкамі самым прадукцыйным этапам у творчасці кампазітара: за гэтыя пяць гадоў ён напісаў агулам восем опер[13][17].
Сталасць
У 1717 ці 1718 годзе Антоніа Вівальдзі прапанавана новае прэстыжнае месца ў якасці капельмайстра пры двары князя Філіпа Гесен-Дармштацкага, губернатара горада Мантуі. Ён пераехаў туды і цягам трох гадоў склаў некалькі опер, сярод якіх быў «Tito Manlio» («Ціта Манліа»). У 1721 годзе кампазітар быў у Мілане, дзе прадставіў драму «La Silvia» («Сільвія»). Ён ізноў наведаў Мілан у наступным годзе з араторыяй «L’Adorazione delli tre Re Magi» («Глыбокая пашана вешчуноў»). У 1722 годзе пераехаў у Рым, дзе паставіў свае оперы новага стылю. Папа Бенедыкт XIII запрасіў Вівальдзі граць для яго. У 1725 годзе кампазітар вярнуўся ў Венецыю і ў тым жа годзе напісаў яшчэ чатыры оперы.
Цягам гэтага перыяду Антоніа Вівальдзі напісаў чатыры скрыпічныя канцэрты, кожны з якіх адпавядае чатыром порам года і малюе сцэны, прыдатныя для кожнага сезона. Тры канцэрты з’яўляюцца арыгінальнымі творамі, а першы, «Вясна», запазычае матывы Sinfonia з першага акта яго адначаснай оперы «Il Giustino» («Юстын»). Крыніцай натхнення для канцэртаў, напэўна, паслужыла мясцовасць вакол Мантуі. Гэтыя канцэрты аказаліся рэвалюцыйнымі паводле музычнай канцэпцыі: у іх адлюстраваны плынь ручаёў, спеў птушак (розных відаў, кожны канкрэтна характарызуецца), брэх сабак, шум камароў, покліч пастухоў, буры, п’яныя танцоры, ціхія ночы, паляванне (з пункту гледжання як паляўнічага, так і дзічыны), катанне на каньках дзяцей і вогнішчы зімовымі вечарамі. Кожны канцэрт звязаны з санетам, у якім, магчыма, Вівальдзі апісваў сцэны, намаляваныя ў музыцы. Гэтыя канцэрты былі апублікаваны ў Амстэрдаме ў 1725 годзе.
У Мантуі Антоніа Вівальдзі пазнаёміўся з опернай спявачкай Ганнай Жыро (Anna Giraud), дачкой французскага цырульніка. Гэта знаёмства аказала вялікі ўплыў на іх далейшы лёс. У сваіх лістах да драматурга Карла Гальдоні Вівальдзі прадстаўляе яму Ганну Жыро як сваю «старанную вучаніцу». На думку даследчыкаў, менавіта Вівальдзі належыць вялікая заслуга ў станаўленні Ганны Жыро як опернай спявачкі. Спадарожніцай Вівальдзі стала таксама сястра Ганны, Паліна, якая стала свайго роду медыцынскай сястрой і прыняла на сябе клопаты пра здароўе кампазітара, які хварэў на бранхіяльную астму. Пасля трохгадовай службы ў Мантуі Вівальдзі разам з Ганнай і Палінай вярнуўся ў Венецыю. У Венецыі абедзве яны жылі ў доме Вівальдзі і суправаджалі яго ў шматлікіх вандраваннях. Занадта цесныя для духоўнай асобы стасункі з сёстрамі Жыро неаднаразова выклікалі нараканні з боку царкоўнікаў. Парушэнне нормаў паводзін прывяло да цяжкіх для Вівальдзі наступстваў і абвастрэння яго адносін з царкоўнай элітай Папскай вобласці. Вядома, што ў 1738 годзе кардынал-архібіскуп горада Ферары забараніў Вівальдзі заехаць у горад і служыць імшу з прычыны грэхападзення[20]. Нягледзячы на ўсё, ён бараніў гонар і годнасць сваіх спадарожніц[13].
Пасля сустрэчы з імператарам Карлам VI пераехаў у Вену, спадзеючыся на павышэнне па службе, аднак імператар памёр неўзабаве па прыбыцці Вівальдзі, а сам кампазітар памёр менш чым праз год у галечы.
Remove ads
Творчасць
Антоніа Вівальдзі пісаў музыку для свецкіх і духоўных канцэртаў кансерваторыі, оперы для тэатраў Венецыі (удзельнічаў у іх пастаноўцы). У творчасці паслядоўніка Арканджэла Карэлі вышэйшага росквіту дасягнуў канчэрта гроса (устаноўлена 3-часткавая цыклічная форма, вылучана віртуозная партыя саліста). Стварыў жанр сольнага інструментальнага канцэрта, чым прадвызначыў дасягненні венскай класічнай школы. Садзейнічаў развіццю віртуознай скрыпічнай тэхнікі. Музычны стыль А. Вівальдзі адметны меладычным багаццем, дынамічнасцю і экспрэсіўнасцю гучання, класічнай стройнасцю формы. Яго цыкл «Поры года» (1725) — адзін з ранніх узораў праграмнай музыкі. Зрабіў уклад у развіццё інструментоўкі. Сярод твораў: оперы (больш за 40, у тым ліку «Нерон, які стаў Цэзарам», 1715; «Алімпіяда», 1734), араторыі («Юдзіф», 1716, і інш.); свецкія кантаты, серэнады; «Stabat Mater» і іншыя царкоўныя творы; інструментальныя канцэрты (465), у тым ліку канчэрта гроса (49), для аднаго інструмента з баса кантынуа (331, у тым ліку 228 для скрыпкі) і інш.
Музычныя фрагменты
- Музычныя фрагменты ў фармаце Ogg Vorbis
Remove ads
Спадчына
Уплыў Антоніа Вівальдзі зазналі многія кампазітары 1-й паловы XVIII ст. Кампазіцыйным прынцыпам, якія зацвердзіліся ў інструментальнай музыцы дзякуючы яму, у ліку іншых следаваў і Іаган Себасцьян Бах, які пераклаў для клавіра і аргана некалькі ягоных канцэртаў. Падобна шматлікім кампазітарам эпохі барока, Вівальдзі быў амаль цалкам забыты неўзабаве пасля сваёй смерці; яго музыку зноў адкрылі ў XX ст.
Remove ads
Крыніцы
Літаратура
Бібліяграфія
Спасылкі
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads