Джэймс Піблз

Філіп Джэймс Эдвін Піблз (англ.: Phillip James Edwin Peebles; нар. 25 красавіка 1935, Сен-Баніфас, Манітоба, Канада) — канадска-амерыканскі астрафізік, астраном і тэарэтычны касмолаг. Ганаровы навуковы прафесар імя Альберта Эйнштэйна ў Прынстанскім універсітэце.^[4][5] Шырока вядомы як адзін з вядучых сусветных тэарэтычных касмолагаў у перыяд з 1970 года, з вялікім тэарэтычным укладам у першабытны нуклеасінтэз, цёмную матэрыю, касмічны мікрахвалевы фон і фарміраванне структуры.

Джэймс Піблз
англ.: Jim Peebles
Дата нараджэння	25 красавіка 1935(1935-04-25)[1] (90 гадоў)
Месца нараджэння	Вініпег, Манітоба, Канада
Грамадзянства	Канада  ЗША
Род дзейнасці	астраном, астрафізік, выкладчык універсітэта, фізік
Навуковая сфера	касмалогія
Месца працы	Прынстанскі ўніверсітэт
Навуковая ступень	доктар філасофіі
Альма-матар	Прынстанскі ўніверсітэт Манітобскі ўніверсітэт Glenlawn Collegiate[d]
Навуковы кіраўнік	Роберт Дыке[d][2]
Член у	Нацыянальная акадэмія навук ЗША Лонданскае каралеўскае таварыства Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Амерыканскае фізічнае таварыства[3] Каралеўскае таварыства Канады Міжнародны астранамічны саюз
Узнагароды	прэмія Харві (2001) прэмія Грубера па касмалогіі[d] (2000) прызавая лекцыя Петры[d] (1989) медаль Оскара Клейна[d] (1997) прэмія Генры Норыса Расела[d] (1993) медаль Эдынгтана[d] (1981) прэмія Дэні Хайнемана ў галіне астрафізікі[d] (1982) медаль Кэтрын Брус (1995) прэмія Томала[d] (2003) лекцыя Карла Янскага[d] медаль Дзірака (ICTP)[d] (2013) прэмія Шаа па астраноміі[d] (2004) прэмія Крафарда па астраноміі[d] (2005)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Піблз быў узнагароджаны паловай Нобелеўскай прэміі па фізіцы ў 2019 годзе за свае тэарэтычныя адкрыцці ў галіне фізічнай касмалогіі.^[6] Ён падзяліў прыз з Мішэлем Маёрам і Дзідзье Кэлё за адкрыццё экзапланеты на арбіце сонцападобнай зоркі.^[7][8][9] У той час як большая частка яго працы звязана з развіццём Сусвету з першых яго секунд, ён больш скептычна ставіцца да таго, што мы можам ведаць аб самым пачатку, і заявіў: «Вельмі шкада, што мы думаем пра пачатак, тады як на самой справе мы не маем добрай тэорыі такога паняцця, як пачатак».^[10]

Піблз ахарактарызаваў сябе як перакананага агностыка.^[11]

Ранні перыяд жыцця

Піблз нарадзіўся 25 красавіка 1935 года ў Сен-Баніфасе, у сучасным Вініпегу, Манітоба, Канада, сын Ады Марыён (Грын), хатняй гаспадыні, і Эндру Чарльза Піблза, які працаваў на Вініпегскай збожжавай біржы.^[12] Атрымаў ступень бакалаўра навук у Манітобскім універсітэце. Затым паступіў у аспірантуру ў Прынстанскім універсітэце, дзе атрымаў ступень доктара філасофіі ў галіне фізікі ў 1962 годзе, завяршыўшы доктарскую дысертацыю пад назвай «Назіральныя тэсты і тэарэтычныя праблемы, звязаныя з гіпотэзай Дзюратэстона аб тым, што трываласць электрамагнітнага ўзаемадзеяння можа змяняцца» пад кіраўніцтвам Роберта Дыке. Ён застаўся працаваць ў Прынстане. Піблз быў членам Школы прыродазнаўчых навук Інстытута паглыбленых даследаванняў у 1977—1978 навучальным годзе, а таксама ён рабіў візіты ў 1990—1991 і 1998—1999 гадах.^[13]

Акадэмічная кар’ера

Большасць прац Піблза з 1964 года была ў галіне фізічнай касмалогіі для вызначэння паходжання Сусвету. У 1964 годзе цікавасць да гэтай сферы была вельмі малая, і яна лічылася «тупіковай», але Піблз заставаўся адданым яе вывучэнню.^[14] Піблз унёс шмат важных укладаў у мадэль Вялікага выбуху. З Дыке і іншымі (амаль праз два дзесяцігоддзі пасля Джорджа Гамава, Ральфа Альфера і Роберта Германа) Піблз прадказаў касмічнае мікрахвалевае фонавае выпраменьванне. Нароўні з важным укладам у нуклеасінтэз Вялікага Выбуху, цёмную матэрыю і цёмную энергію, ён быў вядучым піянерам у тэорыі фарміравання касмічнай структуры ў 1970-я гады. Задоўга да таго, як яна лічылася сур’ёзнай, колькаснай галіной фізікі, Піблз вывучаў фізічную касмалогію і шмат зрабіў для ўсталявання яе рэспектабельнасці.^[15] Піблз сказаў: «Гэта быў не адзін крок, нейкае крытычнае адкрыццё, якое раптоўна зрабіла касмалогію актуальнай, але поле паступова з’явілася дзякуючы шэрагу эксперыментальных назіранняў. Відавочна, што адным з найважнейшых у маёй кар’еры было выяўленне касмічнага мікрахвалевага фону, якое адразу прыцягнула ўвагу […] як эксперыментатараў, зацікаўленых у вымярэнні ўласцівасцей гэтага выпраменьвання, так і тэарэтыкаў, якія далучыліся да аналізу наступстваў».^[16] У цытаце яго прэміі Шаа гаворыцца: «Заклаў асновы амаль усіх сучасных даследаванняў у галіне касмалогіі, як тэарэтычных, так і назіральных, ператвараючы вельмі спекулятыўнае поле ў навуку дакладнасці».^[17]

Піблз мае вялікі досвед інавацый у асноўных ідэях, якія пазней будуць шырока вывучацца іншымі навукоўцамі. Напрыклад, у 1987 годзе ён прапанаваў першародную барыённую мадэль ізакрыўлення для развіцця ранняга Сусвету.^[18] Гэтак жа Піблз спрыяў устанаўленню праблемы цёмнай матэрыі ў пачатку 1970-х гадоў.^[19][20] Піблз таксама вядомы па крытэрыю Острыкера-Піблза, які адносіцца да ўстойлівасці галактычнай фармацыі.^[21]

Праца Піблза была прызнана, калі ён быў названы лаўрэатам Нобелеўскай прэміі па фізіцы 2019 года «за тэарэтычныя даследаванні ў фізічнай касмалогіі».

Піблз быў абраны членам Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук у 1977 годзе і членам Нацыянальнай акадэміі навук ЗША ў 1988 годзе.^[22][23]

Узнагароды

• 1981 — Медаль Эдынгтана, Брытанскае каралеўскае астранамічнае таварыства
• 1982 — Прэмія Дэні Хайнемана ў галіне астрафізікі, Амерыканскае астранамічнае таварыства
• 1992 — Лекцыя Генры Норыса Расела, Амерыканскае астранамічнае таварыства
• 1995 — Медаль Кэтрын Брус, Ціхаакіянскае астранамічнае таварыства
• 1997 — Медаль Оскара Клейна
• 1997 — Лекцыя Карла Янскага
• 1998 — Залаты медаль Каралеўскага астранамічнага таварыства
• 2000 — Прэмія Грубера ў галіне касмалогіі
• 2003 — Прэмія Томала, Універсітэт Жэневы
• 2004 — Прэмія Шаа па астраноміі
• 2005 — Прэмія Крафарда
• 2013 — Медаль Дзірака
• 2019 — Нобелеўская прэмія па фізіцы

У яго гонар названы астэроід 18242 Peebles^[24].

Абраныя публікацыі

• Peebles, J. P. E. (2009). Finding the Big Bang (1st ed.). Cambridge University Press.
• Peebles, P. J. E. (1980). Large-Scale Structure of the Universe. Princeton University Press.
• Peebles, P. J. E. (1992). Quantum Mechanics (1st Printing ed.). Princeton University Press.
• Peebles, P. J. E. (1993). Principles of Physical Cosmology (n ed.). Princeton University Press.
• Peebles, P. J. E. (2020). Cosmology’s Century. Amsterdam University Press.^[25]

Зноскі

1. James Peebles // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a>
2. Матэматычная генеалогія — 1997. Праверана 9 кастрычніка 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q829984'></a>
3. NNDB — 2002.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513'></a>
4. Princeton University Physics Department (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 мая 2011. Праверана 14 кастрычніка 2021.
5. Princeton University News (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 красавіка 2016. Праверана 14 кастрычніка 2021.
6. A Well-Deserved Physics Nobel - Jim Peebles' award honors modern cosmological theory at last.
7. The Nobel Prize in Physics 2019 (нявызн.). Nobel Media AB.
8. Nobel Prize in Physics Awarded for Cosmic Discoveries - The cosmologist James Peebles split the prize with the astrophysicists Michel Mayor and Didier Queloz, for work the Nobel judges said "transformed our ideas about the cosmos.".
9. Nobel Prize in physics awarded for research on exoplanets and the structure of the universe.
10. Top cosmologist's lonely battle against 'Big Bang' theory.
11. Jim Peebles - Session II (англ.). www.aip.org (1 красавіка 2015).
12. Notable Scientists from 1900 to the Present.
13. Phillip James E. Peebles (нявызн.). Institute for Advanced Study.
14. Garlinghouse, Tom. A 'joy ride' of a career: Peebles wins Nobel Prize in Physics for tackling big questions about the universe (нявызн.). Princeton University (8 кастрычніка 2019).
15. General Relativity's Influence and Mysteries (нявызн.).
16. Interview with James Peebles (нявызн.).
17. Announcement-The Shaw Laureate in Astronomy 2004 (нявызн.)(недаступная спасылка). Shaw Foundation. Архівавана з першакрыніцы 9 студзеня 2013. Праверана 14 кастрычніка 2021.
18. Hu (June 28, 1994)
19. How dark matter came to matter. {{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе |journal= (даведка)
20. The Renaissance of General Relativity in Context.
21. Galactic Dynamics.
22. P. James E. Peebles (нявызн.). American Academy of Arts & Sciences.
23. P. James E. Peebles (нявызн.). www.nasonline.org.
24. Asteroid (18242) Peebles (нявызн.). Royal Astronomical Society of Canada.
25. ThriftBooks. Phillip James Edwin Peebles Books | List of books by author Phillip James Edwin Peebles (англ.). ThriftBooks.