Капліца Святога Крыжа на Вавелі

Капліца Святога Крыжа, або Ягелонская капліца — адна з дзевятнаццаці капліц Вавельскага сабора пад тытулам Святога Крыжа і Святога Духа. Яна размешчаная ў заходняй частцы паўднёвага нефа. З 2008 года адкрыта для публікі.

Капліца
Капліца Святога Крыжа
Выгляд капліцы звонку
50°03′16″ пн. ш. 19°56′06″ у. д.HGЯO
Краіна	Польшча
Кракаў	Вавельскі сабор
Канфесія	Рымска-каталіцкая царква
Тып будынка	капліца
Архітэктурны стыль	готыка
Заснавальнік	Казімір IV Ягелончык
Будаўніцтва	1467—1477 гады
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Капліца Святога Крыжа, А. Грыдлеўскі

Капліца была ўзведзена ў 1467—1477 гады па фундыцыі караля Казіміра IV Ягелончыка і першапачаткова служыла пахавальняй для яго і яго жонкі Эльжбеты Ракушанскай. Тады ж (у 1470) яна была пакрыта паліхромным роспісам, у ёй былі размешчаны два трыпціхі, лавы і надмагіллі караля і каралевы працы Віта Ствоша. У XVI стагоддзі фрэскі часткова перафарбавалі. У XVIII стагоддзі сцены былі пабелены, а таксама размешчана надмагілле біскупа Каэтана Солтыка.

Рэстаўрацыя капліцы, звязана з аднаўленнем першапачатковага выгляду паліхромнага роспісу, была праведзена ў 1870 годзе Ісідара Яблонскім, у 1904—1905 гг. Юліяна Макарэвічам, у 1947—1951 гг. Рудольфам Казлоўскім.

Архітэктура

Гатычныя скляпенні

Капліца Святога Крыжа на Вавелі мае спічастыя арачныя сцены і нервюрныя гатычныя скляпенні, таму плоскасці, занятыя жывапісам, маюць вельмі складаныя абрысы.

Грабніца Казіміра IV Ягелончыка

Надмагілле Казіміра IV Ягелончыка

Грабніца караля, якая займае вуглавую частку капліцы, выканана Вітам Ствошам і падпісана яго поўным імем. Побач з імем высечана дата «1492» — год смерці караля і адначасова год заканчэння працы над грабніцай, якая, па звычаі тых гадоў, была замоўлена яшчэ пры жыцці караля.

Грабніца складаецца з саркафага і полага, высечаных з каменя. На сценках саркафага В. Ствош таксама намаляваў плакальшчыкаў з розных пластоў грамадства, аднак яго скульптурныя фігуры насычаны ўжо не «трунным спакоем», а турботай і драматызмам зямнога жыцця.

Фрэскі

Фрэскі, выкананыя ў 1470 годзе, нядрэнна захавалася. Як і ў люблінскім цыкле, тут ёсць кцітарскі надпіс, зроблены кірыліцай на старабеларускай мове, што сведчыць пра паходжанне майстроў з Беларусі. Гэта пацвярджаюць і польскія вучоныя В. Падляха, А. Ружыцка-Брыжак і іншыя даследчыкі^[1][2][3].

Сюжэтныя сцэны захоўваюць тую ж заканамернасць размяшчэння, што ў люблінскай капліцы — ад трох да пяці ярусаў, адзін над другім. Апавяданне разгортваецца згодна з канонам — злева направа і пачынаецца з верняга яруса.

Лінія, якая была асноўным пластычным прыёмам люблінскага цыкла, заменена колеравым вырашэннем. Кампазіцыі шматфігурныя, твары акрэслены карычнева-чырванаватымі лініямі, а паўзверх ворхыстага тону карнацыі пакладзены прыцяненні, румяны і блікі святла.

Ягайла, невядомы мастак, 1475—1480

Па сваіх стылявых адзнаках вавельскі фрэскавы цыкл больш адзіны, чым люблінскі, хаця і тут можна распазнаць руку майстроў двух розных напрамкаў. Аднаму належаць дэкарацыі скляпенняў, кампазіцыі «Благавешчанне», «Абмыванне ног», «Тайная вячэра», «Маленне аб чашы», «Еўхарыстыя», «Распяцце», «Аплакванне», «Сашэсце ў пекла», «З'яўленне Хрыста жонкам-міраносіцам», «Успенне» і інш. У гэтых фрэсках мацней, чым у іншых, адчуваюцца традыцыі гатычнага жывапісу, што праявілася ў вострай экспрэсіі, у моцным выяўленні пакут.

Другому майстру належаць кампазіцыі «Суд першасвяшчэннікаў», «Суд Пілата», «Бічаванне» і інш., выканананыя больш спакойна, без экспрэсіўнасці, псіхалагічнай напружанасці і выразнасці ўнутранага стану, характэрных для папярэдняга. Фігуры анемічныя, хаця пададзены ў руху («Бічаванне»). Формы фігур больш масіўныя і грубыя.

Зноскі

1. Podlacha W. Historia malarstwa polskiego. Lwow, 1914, s. 19, 85-109
2. Różycka-Bryzek, Anna: Bizantyńsko-ruskie malowidła ścienne w kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu, s. 179—182
3. Соболевский, А. И. Русские фрески в Старой Польше. / Акад. А. И. Соболевский. [М.]: [Т-во тип. А. И. Мамонтова, 1916]