Манастыр базыльян (Орша)

Манастыр базыльян — помнік архітэктуры позняга барока ў Оршы. Размешчаны па адрасе Музейны завулак, 12, на правым беразе р. Аршыца. Ансамбль складаўся з царквы Апекі Маці Божай (1758—1774; не захавалася) і прыбудаванага да яе жылога корпуса.

Манастыр
Манастыр базыльян
54°30′43″ пн. ш. 30°25′07″ у. д.HGЯO
Краіна	Беларусь
Горад	Орша
Канфесія	Уніяцтва (першапачаткова) Руская Праваслаўная Царква
Епархія	Віцебская і Аршанская
Ордэнская прыналежнасць	базыльяне
Архітэктурны стыль	позняе барока
Дата пабудовы	1758 год
Статус	Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 212Г000118шыфр 212Г000118
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Базыльянскі манастыр у пачатку XX ст.

Манастыр у 1943 годзе

Быў заснаваны ў 1642 г. уніяцкім мітрапалітам Антоніем Сялявам. Першапачаткова будынкі былі драўляныя^[1]. У 1758—1774 гг. на сродкі старосты пеліканскага Іосіфа Ляпкоўскага^[2] і са згоды яго брата ротмістра Міхаіла^[3] на іх месцы змураваны двухпавярховы жылы корпус і ўніяцкая царква ў імя Пакрова Божай Маці^[1]. Пасля заснавальнік уступіў у базыльянскі ордэн, прыняў імя Іосіф (Юзаф), у 1771 годзе стаў архіепіскапам смаленскім і пасля смерці быў пахаваны ў манастыры ў 1778 годзе^[2].

У вопісе 1798 г. паведамляецца аб мураваным манастыры з царквой Пакрова Прасвятой Божай Маці. Жылы корпус двухпавярховы, мае два крылы, прычым адна частка не завершана. Тэрыторыя манастыра была абгароджана мураванай сцяной^[1].

У 1832 годзе базыльянскі комплекс перададзены праваслаўным^[1] — мужчынскаму Пакроўскаму манастыру. У жылых карпусах размясцілася духоўнае вучылішча. Царква была перабудавана і набыла рысы класіцызму^[1]. У 1850-я гг. над сяродкрыжжам пабудаваны высокі драўляны барабан з купалам^[1][2]. Зроблены новы іканастас^[1].

19 кастрычніка 1904 года на зямлі, якая належала манастыру, пры здабычы вапняковага каменю на глыбіні не больш за аршын знойдзены парэшткі костак маманта — нага з чашкаю і галёнкай, велічынёй у рост чалавека, дзве часткі сківіцаў з зубамі, рабро і некалькі дробных разламаных костак^[4].

8 чэрвеня 1905 года ўраган знёс драўляны купал над сяродкрыжжам. У 1930-я гг. комплекс перададзены краязнаўчаму музею^[1].

У 1967^[1] годзе царква была ўзарвана. Жылы корпус выкарыстоўваўся пад жыллё.

Архітэктура

Алтарная частка царквы

Складаўся з аб’яднаных у адзіны асіметрычны архітэктурны комплекс царквы Пакрова Божай Маці і жылога корпуса. Тэрыторыя манастыра была абгароджана мураванай сцяной.

Царква ўяўляла сабой трохнефавую крыжова-купальная двухвежавую базіліку. Над сяродкрыжжам быў узведзены высокі драўляны барабан з купалам. Мела мураваныя алтары ў імя Пакрова Багародзіцы, Распяцця Гасподняга і велікамучаніка Васіля^[2].

Манастырскі копус вырашаны Г-падобным у плане 2-павярховым на высокім паўпадвальным паверсе будынкам пад вальмавым дахам. Сцены метровай таўшчыні крапаваны слаістымі пілястрамі і руставанымі лапаткамі, расчлянёны пазбаўленымі ліштваў прамавугольнымі аконнымі праёмамі і нішамі-блендамі паміж імі. Абодва паверхі маюць галерэйную планіроўку. У паўднёва-ўсходняй частцы размешчана лесвічная клетка і зала-трапезная. Астатнія памяшканні плошчай да 36 м² адводзіліся для жылля і працы. Моцныя сцены таўшчынёй 1 м аблегчаны нішамі. Перакрыцце 1-га паверха — крыжовыя скляпенні, 2-га — плоская бэлечная столь, паўпадвальнага паверха — цыліндрычныя скляпенні з распалубкамі.

Зноскі

1. Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь: [Даведнік] / склад. В. Я. Абламскі, І. М. Чарняўскі, Ю. А. Барысюк. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684 с. — 1 000 экз. — ISBN 978-985-6828-35-8.
2. Манастыр базыльян (Орша) на сайце Электронная энцыклапедыя «Вялікае Княства Літоўскае»
3. Праваслаўныя храмы на Беларусі 2001.
4. Памятная книжка Могилевской губернии на 1905 год (руск.)