Масавыя беспарадкі ў Душанбэ (1990)

Канфлікт у Душанбэ — масавыя хваляванні, што адбыліся ў Душанбэ ў лютым 1990 года, распачатыя на міжнацыянальнай глебе. Фактычна яны сталі прэлюдыяй да грамадзянскай вайны, распачатай праз 2 гады.

Канфлікт у Душанбэ
БМП на праспекце Леніна ў Душанбэ. 14 лютага 1990 года
Дата люты 1990 года Месца Душанбэ, Таджыкская ССР

Перадгісторыя

Перадгісторыяй канфлікту сталі масавыя армянскія пагромы ў Баку. Некалькі армянскіх сем’яў, усяго 39 чалавек, з Баку беглі да сваіх сваякоў у Душанбэ. Неўзабаве па горадзе шырыліся правакацыйныя чуткі, што 2500—5000 армян, уцекачоў з Азербайджана, пераселены ў Душанбэ і ім размяркоўваюцца кватэры ў новабудоўлях масіву «Зераўшан»^[1], у той жа час у сталіцы быў моцны дэфіцыт жытла^[2][3]. Пры гэтым кватэры ім не вылучаліся і пытанне пра гэта нават не стаяла, а праз некаторы час з пачатку мітынгаў яны пакінулі рэспубліку^[4].

Ход падзей

Пасля шырання чутак 11 лютага каля будынка ЦК КП Таджыкістана сабраліся больш 4 тысяч чалавек. Тыя некалькі сем’яў армян, якія прыехалі ў Душанбэ, заявіўшы, што не хочуць быць прычынай бед таджыкскага народа, пакінулі рэспубліку^[4]. Ужо на наступны дзень выкрыкі ў натоўпе «Далоў армян!» змяніліся патрабаваннямі «Далоў Махкамава!» (першы сакратар ЦК КП Таджыкістана). Дэманстранты прарваліся ў будынак і падпалілі яго. Да вечара ў адказ на адкрыццё агню міліцыяй халастымі патронамі пачаліся падпалы ларкоў, пагромы крам^[5].

13 лютага ў Душанбэ спынілі працу гарадскі, міжгародны і чыгуначны транспарт, інстытуты і школы, дзіцячыя сады, амаль усе крамы і прадпрыемствы, банкі, тэлефонная сувязь і пошта, перасталі выходзіць газеты^[6].

Мірныя жыхары сталіцы, пры поўнай адсутнасці дапамогі з боку ўлад і праваахоўных органаў, ратуючы сябе і свае сем’і, стваралі атрады самаабароны. Гэта быў дзіўны досвед самаарганізацыі мірнага грамадзянскага насельніцтва — атрады ахоўвалі ад пагромнікаў уваходы ў пад’езды, падыходы ў свой мікрараён, арганізоўвалі самаробную сігналізацыю^[7].

Для навядзення парадку ў горад давялося перакінуць каля 5000 вайскоўцаў Мінабароны і МУС з загадам адкрываць агонь на паразу, была ўведзеная каменданцкая гадзіна.

У выніку хваляванняў былі забіты 25 чалавек і 565 паранены^[4].

Ацэнкі

Супрацоўнік КДБ Таджыкістана Абдула Назарава, які сцвярджаў, што хваляванні былі справакаваны КДБ Таджыкістана для дыскрэдытацыі антыкамуністычнага руху ў рэспубліцы^[8].

Першы прэзідэнт Таджыкістана Кахар Махкамаў, кажучы пра прычыны адбытых хваляванняў у Душанбэ, заявіў, што да гэтых падзей «датычныя і некаторыя кіраўнікі КДБ — як у Душанбэ, так і ў Маскве»^[4].

У літаратуры фігуруе лічба 25 забітых, з іх 16 таджыкі, 5 рускіх, 2 узбекі, татарын і азербайджанец, а з ліку параненых 56 % пацярпелых і 41 % цяжка пацярпелых — этнічныя рускія^[9].

У лютаўскія дні 1990 года, адзначаецца ў журналісцкім расследаванні газеты «Дайджэст Прэс», ваенная перавысілі свае паўнамоцтвы пры выкарыстанні агнястрэльнай зброі і баявой тэхнікі. Тым не менш, ніводзін вайсковец не быў прыцягнуты да крымінальнай адказнасці. Разам з тым у цэнтральным друку было апублікавана больш двух дзясяткаў артыкулаў, у якіх таджыкаў вінавацілі ў рускіх пагромах^[10]

Галерэя

• 
  Вайскоўцы ў будынку ЦК КПП Таджыкскай ССР, 10 лютага
• 
  Мітынг у Душанбэ, 15 лютага
• 
  БМД-1 на вуліцы Душанбэ, 18 лютага

Гл. таксама

• Снежаньскія падзеі ў Алма-Аце
• Тбіліскія падзеі, 1989
• Падзеі ў Баку, 1990
• Падзеі ў Вільні (1991)
• Падзеі ў Рызе, 1991

Зноскі

1. И. Дубовицкая: Горячий февраль 1990 года в Душанбе Архівавана 30 чэрвеня 2009.
2. Владимир Мукомель «Демографические последствия этнических и региональных конфликтов в постсоветском пространстве»
3. «ДИКОЕ ПОЛЕ» № 6, 2004 Н. Ольховая, Р. Искандерова, А. Балашов и др. «Распад империи: Душанбе» События 90-го года в Душанбе спровоцировал приезд армянских беженцев после погромов в Баку…
4. Экс-президент Таджикистана о роли КГБ и армянских беженцев из Спитака в беспорядках в Душанбе 1990 года Архівавана 12 лютага 2011.
5. Война и мир в современном Таджикистане
6. «Вятский наблюдатель» Номер 5 за январь 1999 г. Архівавана 4 сакавіка 2016.
7. Душанбе-1990: русский взгляд
8. Очевидцы Душанбе-1990: Погромы спровоцировали коммунисты и КГБ-шники
9. Владимир Носов. Беспорядки 1990г. в Душанбе (нявызн.) (2006г).
10. Легенды орусском геноцидевТаджикистане " Медиа-холдинг «Чархи Гардун» (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 6 кастрычніка 2014. Праверана 12 лістапада 2016.