Месяцовае мора

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Мора, значэнні.

Месяцавае мора — (візуальна) цёмная пляма на паверхні месяцавага дыска.

Агульнае апісанне

Упершыню месяцавыя моры з'явіліся на карце Месяца, складзенай ў 1651 г. італьянскім астраномам Джавані Рычолі і італьянскім фізікам Франчэска Грымальдзі. Вады, як высветлілася пазней, у іх не было, але тэрмін «мора» і прыведзеныя на карце назвы мораў захаваліся па гэты дзень.

Месяцавыя моры з'яўляюцца самымі буйнымі дэталямі рэльефу Месяца. Моры ўяўляюць сабой нізіны (напрыклад, Мора Дажджоў размешчана на 3 км ніжэй навакольнай мясцовасці) з роўным дном, залітыя зацвярдзелай лавай. Застылая лава характарызуецца больш цёмнай афарбоўкай, чым астатняя паверхня Месяца, і менавіта гэтым тлумачыцца шаравата-карычняватае адценне, характэрнае для месяцавых мораў. Моры пакрытыя вулканічнымі пародамі — базальтамі, узрост якіх ацэньваюць у 3 — 4,5 млрд гадоў. Абрысы межаў месяцавых мораў ў пераважнай колькасці выпадкаў круглявыя. Памер вагаецца ад 200 да 1100 кіламетраў у папярочніку. На паверхні месяцавых марскіх раўнін сустракаюцца зморшчыны і невялікія горныя вяршыні больш светлага колеру, якія выступаюць з-пад пласта базальту. Кратэраў на паверхні месяцавых мораў істотна менш, чым на светлых ўзнёслых абласцях — месяцавых мацерыках .

Самая вялікая нізіна названая Акіянам Бур. Яго працягласць за 2000 км. Краявым зонам мораў, якія нагадваюць залівы, а таксама цёмным западзіны ў выглядзе азёр, былі дадзены адпаведныя іх выгляду назвы^[1]. Вакол мораў размешчаны кольцападобныя горныя хрыбты. Мора Дажджоў атачаюць Альпы, Каўказ, Апеніны, Карпаты, Юра. Мора Нектару — горы Алтай і Пірэнеі. Мора Усходняе акружана Кардыльерамі і гарамі Рук. У морах часам сустракаюцца ўступы — скіды; самы вядомы ўступ — Прамая Сцяна знаходзіцца каля Мора Аблокаў.

На адваротным баку Месяца мораў значна менш, чым на бачным і яны невялікага памеру. Ёсць здагадка, што марскія фармацыі на Месяцы сфарміраваліся ў выніку толькі некалькіх сутыкненняў. Кратэры, якія ўтварыліся ў выніку удараў, запоўніліся лавай і спарадзілі масконы. Лававыя пароды цяжэй мацерыковых, што магло выклікаць асіметрыю ў размеркаванні месяцавай масы, з прычыны чаго прыцягненне Зямлі назаўжды замацавала «марское» паўшар'е Месяца ў напрамку нашай планеты^[2]. Адваротным баку Месяца уласцівыя «басейны» — вельмі буйныя колцавыя структуры, дыяметрам больш за 300 км. Мора Усходняе, Мора Масквы і іншыя маюць два колцавых вала — знешні і ўнутраны, з суадносінамі дыяметраў ²⁄₁. Часам ўнутраныя кольцы моцна разбураны^[3]

Некаторыя факты аб месяцавых морах

• Мора Пазнанае атрымала сваю назву пасля таго, як ў 1964 годзе туды апусціўся амерыканскі зонд «Рэйнджар-7», які ўпершыню атрымаў здымкі месяцавай паверхні з блізкай адлегласці, значна больш падрабязныя, чым выгляд у тэлескоп з Зямлі.
• Мора Спакою адметнаю тым , што менавіта тут чалавек упершыню ступіў на месяцавую паверхню 20 ліпеня 1969. Гэта быў амерыканскі астранаўт Нэйл Армстранг.
• Каля Мора Дастатку савецкі зонд «Луна-16» (1970) узяў пробу месяцавага грунту і даставіў яе на Зямлю.
• Да поўдня ад Заліва Вясёлкі праводзіў даследаванні першы планетаход «Месяцаход-1» (1970-1971).
• На мяжы Мора Яснасці праводзіў даследаванні планетаход «Месяцаход-2» (1973)^[4].

Назвы мораў, заліваў, азёр і балот на бачным баку Месяца

Моры і Залівы на Месяцы.

Беларуская назва — лацінская назва^[5].

• Акіян Бур — Oceanus Procellarum (1)

Моры

• Мора Вільготнасці — Mare Humorum (6)
• Мора Усходняе — Mare Orientale
• Мора Хваль — Mare Undarum (14)
• Мора Гумбальта — Mare Humboldtianum (19)
• Мора Дажджоў — Mare Imbrium (2)
• Мора Змяі — Mare Anguis (18)
• Мора Дастатку — Mare Fecunditatis (12)
• Мора Краёвае — Mare Marginis (16)
• Мора Крызісаў — Mare Crisium (17)
• Мора Нектару — Mare Nectaris (11)
• Мора Аблокаў — Mare Nubium (7)
• Мора Астравоў — Mare Insularum (4)
• Мора Пароў — Mare Vaporum (8)
• Мора Пены — Mare Spumans (13)
• Мора Пазнанае — Mare Cognitum(5)
• Мора Сміта — Mare Smythii (15)
• Мора Спакою — Mare Tranquillitatis (10)
• Мора Холаду — Mare Frigoris (3)
• Мора Паўднёвае — Mare Australe
• Мора Яснасці — Mare Serenitatis (9)

Залівы

• Заліў Вернасці — Sinus Fidei (23)
• Заліў Спякоты — Sinus Aestum (24)
• Заліў Лунніка — Sinus Lunicus (22)
• Заліў Кахання — Sinus Amoris (29)
• Заліў Вясёлкі — Sinus Iridum (21)
• Заліў Расы — Sinus Roris (20)
• Заліў Славы — Sinus Honoris (26)
• Заліў Згоды — Sinus Concordiae (28)
• Заліў Суровасці — Sinus Asperitatis (27)
• Заліў Поспеху — Sinus Successus (30)
• Заліў Цэнтральны — Sinus Medii (25)

Азёры

• Возера Багавейнасці — Lacus Timoris (ошиб. — Lacus Tumoris)
• Возера Вясны — Lacus Veris
• Возера Вечнасці — Lacus Temporis
• Возера Зімы — Lacus Hiemalis
• Возера Справядлівасці — Lacus Bonitatis
• Возера Лета — Lacus Aestatis
• Возера Надзеі — Lacus Spei
• Возера Настойлівасці — Lacus Perseverantiae
• Возера Пяшчоты — Lacus Lenitatis
• Возера Нянавісці — Lacus Odii
• Возера Восені — Lacus Autumni
• Возера Смутку — Lacus Doloris
• Возера Перавагі — Lacus Excellentiae
• Возера Радасці — Lacus Gaudii
• Возера Смерці — Lacus Mortis
• Возера Сну — Lacus Somniorum
• Возера Шчасця — Lacus Felicitatis

Балоты

• Балота Гніення — Palus Putredinis
• Балота Сну — Palus Somni
• Балота Эпідэмій — Palus Epidemiarum

Назвы мораў і азёр на адваротным баку Месяца

Беларуская назва — лацінская назва^[5].

• Мора Мары — Mare Ingenii
• Мора Масквы — Mare Moscoviense
• Возера Забыцця — Lacus Oblivionis
• Возера Адзіноты — Lacus Solitudinis
• Возера Задаволення — Lacus Luxuriae

Выключаныя назвы мораў, балот і заліваў

Беларуская назва — лацінская назва.

• Мора Жадання — Mare Desiderii
• Мора Малое — Mare Parvum
• Мора Непагадзі — Mare Hiemis
• Мора Непазнанае — Mare Incognito
• Мора Новае — Mare Novum
• Мора Струве — Mare Struve
• Балота Туманаў — Palus Nebularum
• Заліў Гей-Люсака — Sinus Gay-Lussac
• Заліў П’етрасул — Sinus Pietrosul

Зноскі

1. Луна / / Азбука астрономии Архівавана 26 лютага 2012.
2. Статья «Луна» в энциклопедии «Кругосвет»
3. Описание лунной поверхности (Часть вторая) " bigkosmos.ru | Все о космосе, Солнечная система, Меркурий, Венера, Земля, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон(недаступная спасылка)
4. Описание лунной поверхности (Часть первая) " bigkosmos.ru | Все о космосе, Солнечная система, Меркурий, Венера, Земля, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 8 ліпеня 2012. Праверана 8 лістапада 2013.
5. С. Г. Пугачева, Ж. Ф. Родионова, В. В. Шевченко, Т. П. Скобелева, К. И. Дехтярева, А. П. Попов. Номенклатурный ряд названий лунного рельефа (руск.). Государственный Астрономический институт им. П.К. Штернберга, МГУ. Архівавана з першакрыніцы 6 красавіка 2012. Праверана 3 жніўня 2010.