Мінская ратуша

Мінская ратуша — адміністрацыйны будынак у цэнтральнай частцы Мінска, на Высокім рынку. Да скасавання Магдэбургскага права для Мінска (14 мая 1795) у ратушы праходзілі паседжанні органа гарадскага самакіравання — магістрата або рады, у будынку захоўваліся эталоны адзінак вагі і аб'ёму. На ратушнай вежы знаходзіўся першы гарадскі гадзіннік^[1].

Славутасць
Мінская гарадская ратуша
Мінская ратуша
53°54′13″ пн. ш. 27°33′22″ у. д.HGЯO
Краіна	Беларусь
Горад	Мінск
Тып будынка	Ратуша
Архітэктурны стыль	Класіцызм
Архітэктар	Ф. Крамер, М. Чахоўскі, К. Хршчановіч
Першае згадванне	1582
Дата заснавання	1600 і 4 лістапада 2004
Асноўныя даты
1744 — перабудавана ў стылі барока 1793 — перабудавана ў стылі класіцызму 1857 — скасавана 4 лістапада 2004 — адноўлена
Дата скасавання	1857
Статус	Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 711Е000001шыфр 711Е000001
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Цяпер выкарыстоўваецца ў асноўным для прыёму ганаровых гасцей мінскіх гарадскіх уладаў. На 32-метровай вежы з флюгерам устаноўлены гадзіннік і герб горада. Куранты на вежы Мінскай ратушы кожную гадзіну на працягу 19 секунд адбіваюць мелодыю прыпеву «Песні пра Мінск» (музыка Ігара Лучанка).

Гісторыя

Пра патрэбу збудаваць ратушу ўпершыню паведамляецца ў прывілеі на Магдэбургскае права, нададзеным Мінску вялікім князем Аляксандрам 14 сакавіка 1499 года. Месца знаходжання будынка, у якім у гэты час праходзілі паседжанні магістрату, дакладна не вядомае. У наступных прывілеях 1552 і 1569 гадоў зноў згадваецца пра патрэбу ўзвядзення ратушы.

Упершыню існы будынак называецца ў дакуменце 1582 года, калі падданага маёнтку Гарадзец пасадзілі ў вязніцу, што размяшчалася ў ратушы. Аднак у 1591 годзе горад атрымаў шэраг палёгкаў на «…ратуш, которы они тепер збудовати хочуть…»

У канцы XVI стагоддзя сустракаюцца звесткі пра ратушу як збудаванне, што размяшчалася на плошчы Высокі Рынак. У 1640 годзе пажар моцна пашкодзіў будынак, значную шкоду ратушы ўчынілі маскоўскія акупанты.

Адноўленая ў паваенны час, ратуша, відаць, мела даволі выразнае архітэктурнае аблічча. Чэшскі падарожнік Бергард Танер, які ў 1678 годзе наведаў Мінск, пісаў: «Галоўнае ўпрыгожанне пляцу ратуша, што стаіць у цэнтры, аточаная мноствам крамаў». У 1744 годзе будынак перабудавалі ў стылі барока^[1] пад кіраўніцтвам і намаганнямі менскага войта Станіслава Буржынскага. Існуюць звесткі, што ў канцы XVIII стаоддзі пры ратушы дзейнічала партыкулярная аптэка.

Невядомы мастак, кан. XVIII ст.

Г. Герасімовіч, пач. XIX ст.

Пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) ратушу перабудавалі ў стылі класіцызму (архітэктар Ф. Крамер). Чарцёж галоўнага фасада будынка прыводзіўся ў «Атласе Мінскай губерні». У будынку ратушы знаходзіліся магістрат, суд, гаўпвахта, гарадавы, паліцыя і архіў.

Ю. Пешка, пач. XIX ст.

Наступную рэканструкцыю ратушы (архітэктар М. Чахоўскі) правялі ў 1819 годзе, калі да яе паўднёва-ўсходняга фасада прыбудавалі арыгінальную агароджу, упрыгожаную ляпным дэкорам і маляўнічымі кампазіцыямі. У 1830-я гады ў будынку размяшчалася музычнай школа. У 1847 годзе залю, што знаходзілася на другім паверсе ратушы, рэканструявалі пад гарадскі тэатр (архітэктар К. Хршчановіч, афармленне інтэр’ераў мастака Я. Кураткевіча).

Знішчэнне

У 1851 г. было прынята рашэнне пра знос ратушы. Фармальнай нагодай для зносу паслужыла тое, што ратуша, «займаючы сабой частку галоўнай плошчы, сцясняе яе і закрывае від саборнай царквы і прысутных месцаў, якія будуюцца»^[2].

Зянон Пазняк сцвярджае, што ў складзеным цару ўсепадданейшым рапарце ратушы таксама «тэндэнцыйна і заведама непраўдзіва» пісалася, што пабудова гэта «вельмі ветхая», на што рэзалюцыя цара была кароткай: «Зламаць, а каравул перавесці ў будынак прысутных месц»^[3]. Будаўніцтва побач з ратушай прысутных месцаў, дзе размясціліся дзяржустановы Мінскай губерні, было скончана ў 1852 годзе^[4].

На рашэнні пра знос ратушы сапраўды стаіць уласнаручная рэзалюцыя Мікалая I^[2], але гэта не азначае, што імператар ініцыяваў знос. Расчыстка плошчы перад прысутнымі месцамі і губернатарскім домам ад развалін старой ратушы ставілася ў заслугу мінскаму губернатару Фядоту Шкларэвічу^[5].

Мінскі краязнавец і калекцыянер Міхаіл Гаўсман, які быў пакараны расійскімі ўладамі за ўдзел у рэвалюцыйнай арганізацыі ў 1863 годзе, у сваім неапублікаваным рукапісе «Гістарычнае спісанне губернскага горада Мінска і губерні»^[6] паведамляе наступныя гарадскія чуткі, якія шырока цытуюцца ў наш час:

Здаецца, у 40-х гадах аднаму з распарадчыкаў прыйшла дур зрыць ратушны будынак, таму што быццам ён сваім існаваннем нагадваў жыхарам пра звычаі мінулага часу, пра магдэбургскае права, Літоўскі статут і іншае. Іншаму ж спатрэбілася загадаць ссекчы векавыя таполі, таму што яны будуць замінаць войску свабодна маршаваць і практыкавацца па бульвары, і раптам не стала ні ратушы ні таполяў, ніжэй - кустоў і кветак, разведзеных па сярэдзіне бульвара. Арыгінальны тэкст (руск.)   кажется, в 40-х годах одному из распорядителей пришла блажь срыть ратушное здание, потому что будто оно своим существованием напоминало жителям об обычаях минувшего времени, о магдебургском праве. Литовском статуте и с прочем. Другому же понадобилось приказать срубить вековые тополя, потому что они будут мешать войску свободно маршировать и упражняться по бульвару, и вдруг не стало ни ратуши ни тополей, ниже кустарников и цветов, разведенных по середине бульвара.

Толькі ў 1857 г. Мінская гарадская дума вылучыла грошы «на куплю снарадаў для разборкі ратушнага будынка». Увесь гэты час былая рэзідэнцыя гарадскога магістрата пуставала^[2]. Пазняк перакананы, што бюракратычная важданіна была выклікана некаторым скрытым супрацьдзеяннем мінчукоў, і сцвярджае, што на гандаль, які быў прызначаны дзеля выдачы падраду на разборку будынка, ніхто не з’явіўся^[3]. Гэтую думку працягвае краязнавец Святаслаў Асіноўскі, які сцвярджае, што пасля гэтага ратушу руйнавалі вайскоўцы па загаду^[7].

Сквер аднавілі толькі ў канцы XIX стагоддзя^[8].

Аднаўленне

Адноўленая ратуша

У 1988 г. быў зацверджаны праект рэгенерацыі гістарычнай забудовы Мінска. Праектам прадугледжвалася аднаўленне будынка гарадской ратушы па стане на канец XVIII ст. у стылі класіцызму^[9].

У 2002—2003 гадах будынак ратушы быў адноўлены спецыялістамі ААТ «Стары Менск», якія выкарыстоўвалі старыя чарцяжы і малюнкі. Не спрабуючы прытрымлівацца іх у дакладнасці, дойліды захавалі галоўныя элементы будынка. 4 лістапада 2004 года адбылося ўрачыстае адкрыццё адноўленага сімвала Мінска.

Архітэктура

Абмеры, канец XVIII ст.

Абмеры, канец XVIII ст.

Мела выгляд тыповай для беларускіх ратушаў XVII—XVIII стагоддзяў канструкцыі 2-павярховага выцягнутага дома з вежай, якая выступала ў цэнтры за лінію галоўнага фасада. Аналагічныя тыпы ратуш былі ў Магілёве і Віцебску. Мінская ратушная вежа прамавугольная, 3-ярусная. У пачатку XVIII ст. страха, трэба меркаваць, была больш стромкай^[10].

Па перабудове архітэктарам Ф. Крамерам у кан. XVIII ст. ратуша набыла рысы класіцызму. Двухпавярховы прамавугольны ў плане будынак накрыты пакатым вальмавым дахам. Цэнтральная частка сіметрычнага паводле кампазіцыі галоўнага фасада вылучалася рызалітам з 3-маршавымі сходамі, і акцэнтавалася чацверыковай вежай, завершанай шлемападобным купалам са шпілем і флюгерам. Рызаліт і тарцы мелі афармляліся 4-калоннымі порцікамі іанічнага ордэна. На ўзроўні 2-га паверху ў прасторы порціка знаходзіўся балкон^[11].

Археалогія

У 1998 годзе праводзіліся грунтоўныя археалагічныя даследаванні пад кіраўніцтвам кандыдата гістарычных навук В. Собаля. Высветлілася, што будынак ратушы пачалі будаваць у канцы XVI ст. на парожнім месцы, дзе раней адсутнічала забудова. Сцены будынка ўзводзілі ў тэхніцы мяшанай муроўкі (вялікапамерная цэгла-пальчатка разам з каменнем). Падлога ў дольных памяшканнях была з прамавугольнай керамічнай пліткі. Сцены ўнутраных памяшканняў былі атынкаванымі. У цэнтры будынка знайшлі рэшткі коміну, які ўпрыгожвала кафля з раслінным арнаментам. Вокны былі зашклёныя круглымі шыбамі з зялёнага шкла, якое ўстаўлялася ў металёвыя пераплёты. Увесь час свайго існавання будынак быў пакрыты дахоўкай^[12].

Гл. таксама

• Магдэбургскае права ў Мінску

Зноскі

1. ЭнцВКЛ 2005.
2. Площадь Свободы в Минске / В. Н. Денисов. — Минск: Полымя, 1985. — С. 29-30. — 76 с. — 15 000 экз.
3. Пазняк 1985, с. 91.
4. БУДЫНАК МАНАСТЫРА БАЗЫЛЬЯН (нявызн.). spadchina.by. Праверана 10 ліпеня 2025.
5. Шаблон:ПГО
6. Денисов В.Н. К истории одной неопубликованной рукописи // Книга в Белоруссии. - Мн., 1988. - С. 123-140.
7. Поле памяці : Постаці і падзеі беларускай мінуўшчыны / Святаслаў Асіноўскі. — Мінск : Полымя, 1999. — 174, [2] с. : іл., партр. ; 20 см. — Бібліяграфія: с. 174―175. — 3000 экз. — ISBN 985-07-0299-0
8. У. М. Дзянісаў. Рэканструкцыя і знос гарадскога сімвала // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — С. 454. — 576 с.: іл. — ISBN 985-6302-33-1.
9. Мінск: да 525-годдзя атрымання Магдэбургскага права | Национальный исторический архив Беларуси (нявызн.). niab.by. Праверана 10 ліпеня 2025.
10. Пазняк 1985, с. 91—92.
11. Беларусы: у 13 т. Т. 2. Дойлідства / А. І. Лакотка; Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэдкал.: В. К. Бандарчык, М. Ф. Піліпенка, А. І. Лакотка. — Мн.: Тэхналогія, 1997. С. 335.
12. У. М. Дзянісаў. Сімвалы горада і Менскага ваяводства: Ратуша // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — С. 214. — 576 с.: іл. — ISBN 985-6302-33-1.