Магілёўская ратуша

Магілёўская ратуша — помнік архітэктуры ў цэнтральнай частцы Магілёва, сімвал горада. Існавала ў XVII—XX стст. У 2008 завяршылася ўзвядзенне новага будынка на месцы знішчанага савецкімі ўладамі помніка архітэктуры.

Хуткія факты Магілёўская ратуша, Краіна ...

Славутасць
Магілёўская ратуша

53°53′40″ пн. ш. 30°19′55″ у. д.^HGЯO
Краіна	Беларусь
Горад	Магілёў
Архітэктурны стыль	класіцызм
Дата заснавання	1578
Будаўніцтва	2007—2009 гады

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Remove ads

Гісторыя

У 1578 годзе, праз год пасля атрымання горадам граматы на магдэбургскае права, у Магілёве пачалося ўзвядзенне гарадской ратушы. Першапачаткова ратуша была драўлянай, таму неаднаразова згарала дашчэнту, і яе месцазнаходжанне мянялася.

4 верасня 1679 г. гараджане пад кіраўніцтвам майстра Феські прыступілі да будаўніцтва прастакутнай у плане (28х10,5 м) мураванай ратушы на Гандлёвай плошчы, асноўны корпус якой быў узведзены да 1681 года. У 1682—1686 гг. майстрам Крузбергам з Быхава ўзведзеная вежа на вышыню каля 26 м, абвалілася^[1]. У чэрвені 1692 г. пасля разборкі муроў першай вежы майстрам Ігнатам з арцеллю ўзведзеная новая 8-гранная 5-ярусная вежа вышынёй да 38 м^[1] (са шпілем — 46 метраў). Разам са званіцай Богаяўленскага сабора вежа ратушы з’яўлялася асноўнай вертыкальнай дамінантай горада^[1].

Як сведчаць гістарычныя і археалагічныя матэрыялы, у ратушы знаходзіліся: на першым паверсе сені, вялікая «ізба» (адбываліся суды пад кіраўніцтвам войта), канцылярыя і «ратушная святліца», дзе захоўваліся бягучыя справы магістрата; на другім паверсе сені, судовая «ізба» (магістрацкія суды), вялікая зала (пасяджэнні магістрату) і дапаможныя памяшканні; у цокальным паўпадвальным паверсе скарбніца, склады і астрог. Памяшканні ацяпляліся кафлянымі печамі, аздобленымі тэракотавай і зялёнай паліванай кафляй. Верагодна, што першы паверх быў перакрыты скляпеннямі. На другі паверх вялі лесвіцы, аздобленыя разьбянымі драўлянымі балясамі. Вокны з невялікімі круглаватымі шыбамі мелі прыгожыя алавяныя рамы-аканіцы. Падлога зробленая са спецыяльнай цэглы, сцены пабеленыя. Звонку ратуша была атынкаваная, былі два ганкі — нізкі і высокі парадны (з боку галоўнага і дваровага фасадаў). Вежа пяціярусная, завяршалася гранёным купалам са шпілем, мела балкон з металічнымі кратамі, вялікі гадзіннік (паводле архіўнага здымку пачатку XX ст., быў на вежы ў 2-й палове XVII ст.). Стромкі дах ратушы накрыты плоскай чырвонай дахоўкай, аздоблены пазалочанымі флюгерамі-ветранікамі на франтоне, на дахах ганкаў і на вежавым шпілі^[1].

Падчас Паўночнай вайны ў верасні 1708 года ратуша згарэла, але была хутка адноўленая. А ў 1733 годзе ратуша капітальна перабудаваная, дах накрыты бляхай. Архітэктура яе фасадаў стала адпавядаць узведзеным побач на плошчы ў стылі класіцызму дамам губернатара і віцэ-губернатара: шырокі гарызантальны пояс, які падзяляў паверхі будынкаў, рустоўка ніжняга паверха, ліштвы акон другога паверха^[1]. Будынак быў самым высокім у горадзе. У 1780 годзе з яе назіральнай пляцоўкі Магілёвам любаваліся імператрыца Кацярына II і аўстрыйскі імператар Іосіф II.

Старыя графічныя выявы
Да перабудовы ў 1773
Акварэль М. Львова, XVIII ст.
Акварэль М. Львова, XVIII ст.
Акварэль Ю. Пешкі, XVIII ст.
Малюнак, 1-я пал. XIX ст.
Дрэварыт, XIX ст.
Дрэварыт, 1871
Дрэварыт, 1879

Знішчэнне

Падчас Вялікай Айчыннай вайны ратуша была моцна пашкоджана. 28 снежня 1952 г на нарадзе архітэктараў БССР па ахове помнікаў архітэктуры, было прынята рашэнне аб яе аднаўленні, 11 верасня 1953 года — рашэнне Выканкама Магілёўскага гарадскога Савета дэпутатаў № 725, паводле якога будынак ратушы аб’яўлялася помнікам архітэктуры, а працы па яе рэстаўрацыі павінны былі быць завершаны да 10 снежня 1953 г.. Аднак рэстаўрацыя ратушы так і не была пачатая. А ў ліпені 1957 года яна была падарваная.

Аднаўленне

Неаднаразова ішлі размовы аб аднаўленні гарадской ратушы. На месцы, дзе стаяла ратуша, праведзеныя археалагічныя раскопкі. У 1979 г. А. Трусавым выяўленыя падмуркі (глыбіня 30—70 см) і рэшткі сцен (шырыня 105—115 см), зробленыя з тонкай (5—5,6 см) цэглы-пальчаткі ў тэхніцы муроўкі (рад лажкоў, рад тычкоў). Падмуркі складзены з вялікіх камянёў, прамежкі закладзены цэглай на вапнавым растворы. Каля галоўнага фасада выяўленыя рэшткі цаглянага ганка. Знойдзеныя таксама кафлі з раслінным і геаметрычным арнаментам, паліваныя куфлі з выявай старажытнага герба Магілёва і вялікая колькасць вырабаў са шкла XVI—XX стст. У 1984 г. І. Чарняўскім раскапаныя рэшткі параднага ганку ратушы^[1].

Праведзены ў пачатку 1980-х гг. грунтоўныя археалагічныя і архіўныя даследванні былі пакладзены ў аснову будаўнічанага праекта, распрацаванага Беларускім рэстаўрацыйна-праектным інстытутам у 1980-1990-х гадах (архітэктар Я. Ханінай^[2]). Тады ж была вызначана і будучая музейная функцыя ратушы^[3]. 23 мая 1992 г. адбылася сімвалічная закладка 1-га каменя на старым месцы будучай ратушы і яго асвячэнне на ўрачыстым набажэнстве. Быў нават выкладзены фундамент, але праз недахоп грошай працы прыпыніліся^[3].

У 2004 годзе да ЦРГКЛіТ звярнуўся Магілёўскі гарвыканкам з просьбай выканаць эскізны праект па ўзнаўленні ратушы. Выкананы праект быў узгоднены з Упраўленнем па ахове гісторыка-культурнай спадчыны і рэстаўрацыі Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь, і з Магілёўскім архітэктурным упраўленнем. У сярэдзіне 2006 года быў выкананы архітэктурны праект па ратушы (навуковы кіраўнік праекта Аляксандр Кропатаў, галоўны архітэктар А. Кандратаў, архітэктары В. Пракопчык і Т. Панамарова^[2]), аднак у чэрвені 2007 года яго давялося сур’ёзна карэкціраваць, бо ў выніку праведзеных археалагічных вышукаў быў выяўлены вялікі слой насыпных грунтоў, так што фундамент ратушы давялося паглыбіць да 7 метраў^[3]. Першапачаткова меліся чарцяжы планаў папярэдняга праекта, фатаграфіі праекта 1834 года, фатаграфіі абмераў планаў 1919 года, абмер плана 1945 года, і дакладныя фрагментарныя абмеры мура цокаля 1979 года. Матэрыялы абмераў параўноўваліся, каб знайсці супадзенні ў памерах, але адрозніванні былі досыць вялікімі. З дапамогай камп’ютарнай апрацоўкі старых фотаздымкаў былі ўдакладнены памеры і прапорцыі фасадаў і архітэктурнага дэкора^[2].

У 2008 годзе ў дзень горада адбылося яе ўрачыстае адкрыццё.

Remove ads

Гадзіннік

На самым версе 47-метровай вежы ўсталяваны ўнікальны механічны гадзіннік, выраблены магілёўскім гадзіннікавым майстрам Генадзем Галоўчыкам. На гадзінніку размешчаны дыск з абрысамі граніц Беларусі, на які нанесы важныя, паводле меркавання майстра, падзеі з гісторыі Магілёва: выпуск першага хімвалакна на прадпрыемстве «Лаўсан»; інфармацыю пра тое, што ў чэрвені ў XVII стагоддзі ў Магілёве быў снег, які праляжаў два дні, і гэтак далей^[4]. Стрэлка на адным з цыферблатаў праходзіць кола адзін раз за 500 гадоў^[5], надпіс сведчыць, што жыццё чалавека скончыцца раней, чым гэтая стрэлка зробіць чвэрць абароту^[6]. Маецца таблічка ў гонар маці майстра^[6]. Таксама майстар схаваў у механізме гадзінніка «дыск ганьбы» з негатыўнымі падзеямі з жыцця Магілёва і прозвішчамі тых, хто шкодзіць гораду. Надпісы на «дыск ганьбы» можа нанесці толькі гадзіншчык, калі ведае, дзе ён. Прачытаць іх можна будзе толькі ў 2066 годзе — пласцінка выпадзе з механізму за год да 800-годдзя Магілёва, «каб не азмрочваць святкаванне»^[4].

28 чэрвеня 2014 года на вежы ратушы з’явілася механічная фігура гарадскога трубача. Аўтарам ідэі і выканаўцам механічнай часткі гэтай механічнай скульптуры стаў Галоўчык, а аўтарам мастацкай часткі (твар і рукі) стаў магілёўскі скульптар Андрэй Вараб’ёў. 1 кастрычніка, у Міжнародны дзень музыкі^[ru], гарадская ратуша правяла Дзень гарніста, на якім прайшло адкрытае галасаванне па выбару імя для механічнага трубача. Варыянты, прынятыя на галасаванне, на працягу некалькіх месяцаў паступалі на адрас музея. У выніку галасавання большасцю было выбрана імя Магіслаў («той, хто славіць Магілёў»), прапанаванае скульптарам Андрэем Вараб’ёвым^[5].

Магіслаў трубіць на магілёўскай ратушы

Магіслаў кожны дзень выконвае гарадскую фанфару з балкона ратушы, тройчы за суткі — а 12-й гадзіне дня, а 8-й гадзіне ўвечары (сімволіка гэтага выхаду звязаная з сімволікай васьмёркі як знаку бясконцасці), і трэці раз — у тую хвіліну, калі над Магілёвам садзіцца сонца. Музыка, якую выконвае Магіслаў, была запісана па выніках адмысловага конкурса на гарадскую фанфару, выканаўца — Дзмітрый Касцюшка^[5].

Пасля фальсіфікацыі вынікаў прэзідэнцкіх выбараў 2020 года і масавага гвалту супраць нязгодных з гэтым Магіслаў замоўк па рашэнні музейшчыкаў^[4]. Пасля звальнення дырэктара музея Аляксея Бацюкова на знак салідарнасці з ім падаў заяву на звальненне і гадзіннікавы майстар Генадзь Галоўчык. Пасля яго сыходу ў сярэдзіне лютага гадзіннік спыніўся^[4].

Ратуша заўжды была сімвалам свабоды, працаваць без свабоды тут цяжка^[6].

Remove ads

Архітэктура

Ратуша — мураваны двухпавярховы будынак з васьміграннай пяціяруснай вежай пасярэдзіне галоўнага фасада. Вышыня ратушы складае 14 метраў, вежы — 47 метраў 30 сантыметраў. Фасады ратушы адноўлены на сярэдзіну XVIII стагоддзя. Пры рашэнні дваровага фасада выкарыстоўваліся аналагі і ўскосныя ўказанні ў гістарычнай запісцы на існаванне франтона. Агульная плошча памяшканняў складае 844,2 м²^[2].