Новачаркаскі расстрэл

Новачаркаскі расстрэл — забастоўка рабочых Новачаркаскага электравозабудаўнічага завода імя С. М. Будзёнага, якая скончылася расстрэлам пратэстуючых.

Новачаркаскі расстрэл
Дата 1 чэрвеня — 3 чэрвеня 1962 года Месца Новачаркаск, РСФСР, СССР Прычыны павышэнне коштаў на прадукты харчавання, зніжэнне заработнай платы на заводзе Мэты павышэнне зарплаты, змена дырэктара завода Характарыстыка забастоўка Вынік расстрэл страйкоўцаў
Бакі канфлікту
рабочыя Новачаркаскага электравозабудаўнічага завода	Цэнтральны камітэт КПСС Унутраныя войскі МУС СССР КДБ СССР
Ключавыя фігуры
	М. С. Хрушчоў А. І. Мікаян Ф. Р. Казлоў
Лік удзельнікаў
ад 4000 да 5000 удзельнікаў[1]	зводныя часткі міліцыі ад 200 чалавек[2]
Страты
26 загінуўшых 7 прыгавораны да смяротнага пакарання

Перадумовы

У 1962 годзе з-за праблем у сельскай гаспадарцы ў СССР утварыўся дэфіцыт прадуктаў харчавання: хлеба, круп, алею, мяса, малака. З-за краху праграмы асваення цаліны дэфіцыт хлеба стаў настолькі адчувальным, што вясной 1962 года СССР пачаў закупку збожжа з-за мяжы^[3].

Сітуацыя на размешчаным у прыгарадзе Новачаркаска Новачаркаскім электравозабудаўнічым заводзе імя С. М. Будзённага была напружанай яшчэ з пачатку 1962 года. У сакавіку адміністрацыя завода знізіла расцэнкі за цяжкую працу на 10 %, што прывяло да зніжэння зарплаты і пакупніцкай здольнасці рабочых^[4]. Увесну 1962 гады на заводзе ў кузава-зборачным цэху рабочыя тры дня не прыступалі да працы, патрабуючы палепшыць умовы працы, а ў абмоткава-ізаляцыйным цэху з-за нізкага ўзроўня тэхнікі бяспекі атруціліся 200 чалавек^[5].

1 чэрвеня 1962 года была апублікавана пастанова ЦК КПСС і Савета Міністраў СССР «Аб павышэнні цэн на мясамалочныя прадукты», згодна з якой павышаліся цэны на мяса і мясныя прадукты ў сярэднім на 31 % і на сметанковае масла — на 25-35 %^[6].

Ход забастоўкі

1 чэрвеня

Раніцай 1 чэрвеня 1962 года на Новачаркаскім электравозабудаўнічым заводзе ім. С. М. Будзённага пачаўся стыхійны мітынг дзесяці фармоўшчыкаў сталеліцейнага цэха, якія абмяркоўвалі пастанову аб павышэнні коштаў. Неўзабаве да фармоўшчыкаў далучыліся працоўныя з кузава-зборачнага цэха, якія былі таксама незадаволеныя павышэннем цэн і паніжанай тры месяцы таму зарплатай^[7].

Дырэктар завода Барыс Мікалаевіч Курачкін не змог уціхамірыць рабочых, заявіўшы, што «калі работнікам не хапае грошай на піражкі з мясам, то няхай купляюць піражкі з ліверам»^[5][1]. Гэтым дырэктар абразіў працоўных і не змог спыніць распаўсюджванне забастоўкі па заводзе. Ужо да 12 гадзін дня вялікая група пратэстоўцаў, ад 300 да 500 чалавек, пакінула тэрыторыю завода і сабралася ля будынка заводаўпраўлення, а таксама спыніла пасажырскі цягнік «Саратаў-Растоў»^[1].

Інфармацыя пра забастоўку ў Новачаркаску была паведамлена Мікіце Хрушчову. Ён аддаў загад аб падаўленні «антысавецкага бунту»^[2], а таксама адправіў у Новачаркаск Ф. Р. Казлова, А. І. Мікаяна, Л. Ф. Ільічова, Д. С. Палянскага^[8] і А. М. Шалепіна^[2] ў разгорнуты часовы камандны пункт.

Да 14:30 зводнае падраздзяленне з міліцыянераў, супрацоўнікаў КДБ і народных дружыннікаў адціснулі пратэстоўцаў ад чыгуначных пуцей^[2].

Да 19:00 улады распачалі першую спробу сілавога разгону мітынгоўцаў. Бяззбройны зводны атрад з 200 міліцыянераў і рота 505-га стралковага палка атрымала адпор ад рабочых і не змагла здзейсніць разгон^[2].

2 чэрвеня

Раніцай 2 чэрвеня страйкоўцы-працоўныя зноў спынілі пасажырскі цягнік «Масква-Баку», а затым пад чырвонымі сцягамі і з партрэтамі Уладзіміра Леніна накіраваліся да гарадскога камітэта КПСС у Новачаркаску. Даведаўшыся пра гэтыя падзеі, Мікіта Хрушчоў, праз камандуючага ПКВА Ісу Пліева, перадаў загад аб сілавым падаўленні бунту генерал-лейтэнанту Мацвею Шапашнікаву, чыё падраздзяленне блакавала танкамі і аўтамабілямі дарогу да гаркома. Шапашнікаў адмовіўся выконваць загад страляць у пратэстуючых^[8][9][10], тым самым забастоўшчыкі бесперашкодна пераадолелі загароды і накіраваліся ў цэнтр горада. Адна частка пратэстоўцаў накіравалася да гараддзелу міліцыі і КДБ для вызвалення раней затрыманых працоўных і завалоданнем зброяй, а другая частка накіравалася гаркаму КПСС, дзе ўчыніла пагром. У гэтай сітуацыі падраздзяленні 18-й танкавай дывізіі і 89-й дывізіі ўнутраных войскаў адкрылі па мітынгоўцах агонь на паражэнне^[11]. Стральба прымусіла пратэстоўцаў адступіць.

3 чэрвеня

3 чэрвеня 1962 года натоўпы жыхароў Новачаркаска ізноў сталі збірацца ў гараддзелаў міліцыі і дзяржбяспекі. У гэтых умовах камандуючы ПКВА Іса Пліеў аддаў загад аб увядзенні ў горадзе каменданцкай гадзіны, што і дазволіла ў бліжэйшыя суткі здушыць пратэсты^[11].

Наступствы

Пасля расстрэлу забастоўкі, дырэктар завода Барыс Мікалаевіч Курачкін быў звольнены і выключаны з КПСС. Яго месца заняў былы дырэктар завода і намеснік старшыні Савета Міністраў РСФСР Павел Іванавіч Аброскін. Усе тры сакратары Новачаркаскага гаркама КПСС і старшыня Новачаркаскага гарвыканкама атрымалі «строгую вымову»^[11]. Патрабаванні рабочых задаволеныя не былі.

Інфармацыя аб ходзе забастоўкі і растрэле была засакрэчана савецкімі ўладамі і рассакрэчана толькі пасля распаду СССР.^[12]

Ахвяры

Па афіцыйных дадзеных, у выніку расстрэлу загінула 26 чалавек^[13][14][15], 87 атрымалі раненні.

Згодна з данясеннем штаба Паўночна-Каўказскай ваеннай акругі міністру абароны СССР, падчас беспарадкаў 15 ваеннаслужачых атрымалі раненні, каля 40 — удары і пабоі^[16].

13-20 жніўня 1962 года ў Новачаркаску адбыўся адкрыты судовы працэс над удзельнікамі забастоўкі. У выніку 7 падсудных былі прысуджаныя да смяротнага пакарання — А. Ф. Зайцаў, Б. М. Макраусаў, А. А. Коркач, С. С. Сотнікаў, М. А. Кузняцоў, У. Р. Шуваеў і У. Д. Чарапанаў. 103 падсудныя былі прысуджаныя да розных тэрмінаў зняволення^[11].

У 1996 годзе ўсе асуджаныя, у тым ліку расстрэленыя, былі рэабілітаваныя расійскімі ўладамі^[12].

У культуры

• Аднойчы ў Растове — тэлесерыял Канстанціна Худзякова, першыя дзве серыі апісваюць падзеі забастоўкі.
• Шаноўныя таварышы! — фільм Андрэя Канчалоўскага, цалкам прысвечаны падзеям у Новачаркаску.