Ніжагародскі Крэмль

Ніжагародскі крэмль — крэпасць у цэнтры Ніжняга Ноўгарада і яго гістарычная найстаражытнейшая частка, галоўны грамадска-палітычны і гісторыка-мастацкі комплекс горада.

Славутасць
Ніжагародскі Крэмль
руск.: Нижегородский кремль
Ніжагародскі крэмль з вышыні
56°19′43″ пн. ш. 44°00′10″ у. д.HGЯO
Краіна	Расія
Месцазнаходжанне	Ніжні Ноўгарад
Архітэктар	Pietro Francesco[d]
Дата заснавання	1508
Статус	Аб’ект культурнай спадчыны РФ № 5210024000№ 5210024000
Сайт	kremlnn.ru (руск.)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Афіцыйная рэзідэнцыя губернатара Ніжагародскай вобласці і мэра Ніжняга Ноўгарада.

Знаходзіцца на правым высокім беразе, у месцы зліцця рэк Волгі і Акі. Паўночна-заходняя частка Крамля спускаецца амаль да падножжа схілаў, паўднёва-ўсходняя частка выходзіць на плошчу Мініна і Пажарскага, а паўднёва-заходняя — узвышаецца над глыбокім Пачаінскім ярам і плошчай Народнага адзінства.

Архітэктура Крамля

Вежы Ніжагародскага Крамля

Дзмітрыеўская вежа — галоўная вежа Крамля

Від начнога Крамля

Да цяперашняга часу захаваліся або былі адноўлены ўсе 13 вежаў крамля. Супраць гадзіннікавай стрэлкі:

1. Георгіеўская вежа — названая па суседстве з Пасадскай Георгіеўскай царквой. Квадратная 4-ярусная вежа, да XVII стагоддзя — з пад’ёмным мостам^[1].
2. Барысаглебская вежа — названая па імі царквы ў гонар святых Барыса і Глеба, якая стаяла ніжэй крамля, ля берага Волгі. Да 1622 была нанава перабудавана. У выніку пастаянных зрухаў грунту вежа разбурылася і была канчаткова разабраная ў 1785 годзе. У 1966 годзе былі адкапалі рэшткі Барысаглебскай вежы, а ў 1972 вежа была зноў узведзена на першапачатковым месцы.
3. Зачацкая вежа — названая па размешчанаму побач Зачацеўскаму манастыру. Часам згадваецца як Жываноснаўская вежа (па царкве і манастыру ў гонар Жываноснай крыніцы) або Белая (па аналогіі з суседняй). Двух’ярусная квадратная вежа з варотамі. Разбурана апоўзнем у XVIII стагоддзі, адноўленая ў 2012 годзе^[2].
4. Белая вежа — названая па белакаменнай абліцоўцы ніжняй часткі вонкавага фасада. Больш позняя назва XVII—XVIII стагоддзя — Сімяонаўская, па Сімяонаўскаму манастыру, які знаходзіўся побач з ёй унутры крамля. Круглая 4-ярусная вежа.
5. Іванаўская вежа — па суседстве з Пасадскай царквой Іаана Прадцечы.
6. Гадзіннікавая вежа — па ўстаноўленаму на ёй у XVI стагоддзі гадзінніку.
7. Паўночная вежа — па яе паўночнаму размяшчэнню адносна іншых крамлёўскіх веж, таксама была вядомая як Ільінская, бо знаходзілася насупраць Пасадскай царквы Ільі Прарока ў Запачаінні.
8. Тайніцкая вежа — па «тайным ходам» ў сцяне каля яе да рэчкі Пачайны. Называлася таксама Міраносіцкай — па царкве жонак-міраносіц на другім баку Пачаінскага яра, — і «На зелене», бо ў яры пад вежай быў «зелейный двор» — парахавы завод з вадзяным млыном, таксама званым Пачаінскі.
9. Каромыслава вежа — па нібыта пахаванай пад ёй легендарнай дзяўчыне з каромыслам.
10. Мікольская вежа — па суседстве з Пасадскай царквой Мікалая Цудатворца. У вежу вядзе пешаходны мост над Зяленскім з’ездам, пабудаваны ў 1980-я гг.
11. Каморная вежа — служыла складскім месцам. Таксама называлася Круглай, Цэйхгаўзнай (цэйхгауз — па-нямецку «ваенная камора») і Аляксееўскай, бо побач знаходзілася Аляксееўская царква.
12. Дзмітрыеўская вежа — названая па імя вялікага князя ніжагародскага Дзмітрыя Канстанцінавіча. Па іншай версіі, назва звязана з царквой у імя святога велікамучаніка Дзімітрыя Салунскага, пабудаванай князем Дзмітрыем перад вежай у 1378. Упершыню згадваецца ў 1372—1374 гадах, лічыцца самай старой вежай, але сучаснае аблічча атрымала ў 1895 пры рэканструкцыі пад Мастацкі музей (у цяперашні час у ёй размешчана выставачная зала). На ёй усталяваны герб горада і надбрамны абраз кананізаванага заснавальніка горада, князя Юрыя Усеваладавіча.
13. Парахавая вежа — выкарыстоўвалася для захоўвання пораху і іншых боепрыпасаў. Пазнейшыя назвы — Спаская (знаходзілася побач са Спаса-Праабражэнскім саборам) і Стралецкая (побач са стралецкай Слабадой). Круглая 4-ярусная вежа. Франтальных байніц у ніжніх ярусах няма, г. зн. вежа мае ролю капаніра для вядзення агню ўздоўж прылеглых крапасных сцен.

Міхала-Архангельскі сабор у Ніжагародскім крамлі

Абеліск Мініну і Пажарскаму

Саборы Ніжагародскага крамля

На тэрыторыі Ніжагародскага крамля знаходзілася мноства храмаў, аднак на цяперашні час захаваўся толькі Міхайла-Архангельскі сабор, пабудаваны не пазней за сярэдзіну XVI стагоддзя і перабудаваны ў 1628—1631 гг. — найстаражытнейшы з будынкаў, якія захаваліся ў крамлі. У саборы знаходзіцца магіла Кузьмы Мініна.

Помнікі

• Абеліск Мініну і Пажарскаму
• Помнік князю Юрыю Усеваладавіч і біскупу Сымону Суздальскаму
• Мемарыяльны комплекс у гонар жыхароў горада, якія загінулі ў Вялікую Айчынную вайну, і Вечны агонь
• Мемарыял «Горьковчане — фронту»

Іншыя будынкі

У канцы XVIII стагоддзя ў цэнтры Крамля была разбіта плошча ўрачыстасцяў (пляц-парад). На плошчы былі ўзведзены карпусы прысутных месцаў (1782—1785), палац віцэ-губернатара (1786—1788) і гарнізонны дом (1791—1801).

У 1837—1841 гадах быў пабудаваны дом ваеннага губернатара (цяпер у будынку знаходзіцца Мастацкі музей), у 1840—1843 гадах па загаду Мікалая I быў пабудаваны будынак Арсенала. У сувязі з перабудовай тэрыторыі Крамля толькі ў 1837—1841 гадах з крэпасці была канчаткова вынесена ўся прыватная забудова.

У канцы XIX стагоддзя да Усерасійскай прамысловай і мастацкай выставы (1896) былі пабудаваныя 2 фунікулёры, якія атрымалі назвы Крамлёўскі і Пахвалінскі, у горадзе іх называлі «элеватар».

У 1931 годзе на месцы Спаса-Прэабражэнскага сабора быў пабудаваны Дом Саветаў. Будынак выкананы ў стылі канструктывізму і зверху нагадвае самалёт. Цяпер у будынку размяшчаецца Гарадская дума і адміністрацыя Ніжняга Ноўгарада.

У 1965 годзе побач з абеліскам К. Мініну і Д. Пажарскаму быў запалены Вечны агонь і адкрыты мемарыяльны комплекс у гонар гаркаўчан, якія загінулі ў Вялікую Айчынную вайну.

З 1928 па 1968 год на тэрыторыі Крамля ў будынку былога Манежа знаходзілася трамвайнае дэпо.

У 2012 годзе пабудавана Спаская капліца. Яна ўзведзена насупраць будынка адміністрацыі Ніжняга Ноўгарада ў памяць аб разбураным у савецкі час Спаса-Праабражэнскім Крамлёўскім кафедральным саборы Ніжагародскай епархіі^[3].

Плошчы і сады Ніжагародскага крамля

• Плошча Мініна і Пажарскага
• Ніжняволжская набярэжная
• Мінінскі сад
• Плошча Народнага адзінства

Страчаныя будынкі і помнікі

• Спаса-Праабражэнскі кафедральны сабор (разбураны ў 1929—1930 гг.)
• Успенская ваенная царква (разбурана; знаходзілася на месцы будынка абкама КПСС)
• Царква святога Сімеона (былы Сімяонаўскі манастыр) (разбурана; плануецца рэканструкцыя^[4][5])^{[удакладніць: камент.]}
• Будынак манежа (знаходзіцца ў аварыйным стане; прапанавана рэстаўрацыя^[6])

Зноскі

1. Георгиевская башня Нижегородского кремля (нявызн.). Пути-дороги.ru.
2. Итоги восстановления Зачатьевской башни (ФОТО) Архівавана 18 студзеня 2014.
3. Митрополит Георгий совершил чин освящения Спасской часовни в Нижегородском кремле (фото), Нижегородская митрополия, 1 ноября 2012 года
4. Одобрен проект строительства храма во имя преподобного Симеона Столпника в Нижегородском кремле, nne.ru, 14 ноября 2008 года
5. Храм Симеона Столпника появится в нижегородском Кремле Архівавана 24 верасня 2015.. Газета «Нижегородская правда», 14 ноября 2008 года
6. Здание Манежа планируется восстановить в Нижегородском кремле в рамках строительства Дома правительства