Раста

Раста, Рэста, Рыста, Рэкта — рака ў Магілёўскай вобл., правы прыток ракі Проня (басейн Дняпра).

Раста
Характарыстыка
Даўжыня	100 км
Басейн	1 290 км²
Расход вады	6,8 м³/с
Вадацёк
Выток	каля в. Аляксандраўка Дрыбінскі раён
• Каардынаты	54°05′35″ пн. ш. 30°38′27″ у. д.HGЯO
Вусце	Проня
• Каардынаты	53°36′12″ пн. ш. 30°56′15″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Проня → Сож → Дняпро → Дняпроўскі ліман[d]
Краіна	Беларусь[1]
— выток, — вусце

Назва

Назва балцкага паходжання, варыянты назвы — Рэста, Рыста, Рэкта. Да гэтага ж шэрагу належаць такія гідронімы на Верхнім Падняпроўі, як Рэхта, Рыхта, Рышты.

Усе гэтыя формы ўзыходзяць да балцкага абазначэння арэха: літ. riešutas, лат. rieksts, пруск. reisis. Далей да літоўскага rišti, прускага *ristun "звязваць" (арэхі растуць "звязкамі", гронкамі)^[2][3].

Блізкім чынам матываваныя і вядомыя на Верхнім Падняпроўі, Падзесенні, Верхнім Павоччы, Верхнім Паволжы рачныя назвы з коранем Kek- (Чачора, Чэчэна, Чэчэта, Чэчэль), разам з іх літоўскімі аналагамі Kek-upys, Keklys^[4][5]. Гэтыя назвы звязваюць з літоўскім kekė «гронка (арэхаў, ягадаў, кветак)», kekulas «камяк», прускім kekars «гарох» (у гарохавым струку шмат гарошынак).

Ва ўсіх гэтых выпадках рачныя назвы матываваныя семантыкай ушчыльнення ў выніку сціснутасці. У балцкай гідраніміі нярэдка ёсць, калі водныя назвы нясуць значэнне "сціскання" (Жлобін, Горадзен і інш.). Мяркуецца, што назвы з семантыкай "сціскання" адлюстроўваюць канфігурацыйныя асаблівасці адпаведнай ракі ці возера^[6].

Водаапісанне

Даўжыня 100 км. Плошча вадазбору 1290 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 6,8 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,6 %. Пачынаецца каля вёскі Аляксандраўка Дрыбінскага раёна, вусце за 2 км на паўднёвы ўсход ад вёскі Харанеў Слаўгарадскага раёна. Цячэ па Аршанска-Магілёўскай раўніне.

Мост цераз раку

Асноўныя прытокі: Рудзея, Будлянка, Хоцінка (справа), Плясна, Відлінка Вілейка, Доўгі Мох, Рудзея (злева).

Даліна добра распрацаваная, глыбокаўрэзаная, трапецападобцая, пераважная шырыня 0,6—1 км. Схілы спадзістыя і ўмерана стромкія, часам стромкія, вышынёй 10—15 м. Пойма двухбаковая, слабазабалочаная. Паверхня яе ў вярхоўі роўная, у сярэднім цячэнні куп′істая, у ніжнім узгорыстая, парэзаная меліярацыйнымі каналамі (шырыня 0,3—0,4 км). У разводдзе затапляецца на глыбіню 0,5—1,5 м на 5—10 сутак. Рэчышча свабодна меандруе, умерана звілістае, ніжэй вёскі Харкаўка Чавускага раёна трапляюцца невялікія астравы. Берагі стромкія, месцамі абрывістыя, вышынёй 0,8—1,5 м. Найвышэйшы ўзровень разводдзя ў пачатку красавіка, сярэдняя вышыня над межанным узроўнем ад 2,3 м у верхнім цячэнні да 3,2 м у ніжнім. Замярзае ў пачатку снежня, крыгалом у канцы сакавіка. Веснавы ледаход у сярэднім 5 сутак.

На рацэ каля вёскі Зарэсце ў 1981 г. створана вадасховішча Зарэсце.

Зноскі

1. Geographic Names Server — 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1194038'></a>
2. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 204-205.
3. О. Н. Трубачев. Заметки по этимологии и сравнительной грамматике // Этимология. 1968. Москва, 1971. С. 65.
4. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 151.
5. В. Н. Топоров. «Baltica» Подмосковья // Балто-славянский сборник. Москва, 1972. С. 268.
6. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 118.