Савецкая плошча (Гродна)

Савецкая плошча — адна з галоўных плошчаў у цэнтральнай частцы Гродна. Размешчана на стыку вуліц Савецкай, Кірава, Карла Маркса, Стэфана Баторыя, Маставой, Замкавай, Калючынскай і Кастрычніцкай.

Савецкая плошча Гродна
Агульная інфармацыя
Краіна	Беларусь
Горад	Гродна
Ранейшыя назвы	(Стары) Рынак, Ратушная, Парадная, Саборная, Стэфана Баторыя, Kirchplatz
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Плошча з боку касцёла

Старыя назвы — (Стары) Рынак, Ратушная, Парадная, Саборная, Стэфана Баторыя, Kirchplatz. Цяперашнюю назву атрымала ў 1940 годзе.

Гісторыя

Пасля таго, як у 1376 годзе Гродна стала ўладаннем князя Вітаўта, горад знаходзіўся ў эканамічным росквіце. У 1389 Вітаўтам закладваецца драўляны касцёл на заходнім боку плошчы, а сама плошча звязваецца з дзядзінцам вуліцай Замкавай і на ёй размяшчаецца рынак. Рынак становіцца цэнтрам грамадскага і гандлёвага жыцця горада, мае квадратную форму. Пасля атрымання горадам Магдэбургскага права ў 1496 годзе, у 1513 на гарадскім пляцы будуецца Ратуша, якая мае вежу з гадзіннікам, а таксама гандлёвыя шэрагі. У 1540 на пачатку вуліцы Замкавай (на месцы сучаснага палаца культуры Тэкстыльшчыкаў) будуецца Замкавы двор, а ў 1560 на месцы сучаснага дома № 1 па вуліцы Савецкай — першая гарадская карчма.

На пярэднім боку будынак Ратушы, на заднім — палац Радзівілаў, пачатак XX ст.

Наступны этап плошчы звязаны з імем караля Рэчы Паспалітай Стэфана Баторыя, які зрабіў горад сваёй рэзідэнцыяй і памёр тут. У 1586 годзе замест драўлянага будуецца каменны касцёл, а на ўсходнім боку пляца ў 1580 будуецца палац Баторыя, які захаваўся да нашых дзён.

Савецкая плошча ў пачатку XX стагоддзя, на дальнім боку відаць Сафійскі сабор (Фара Вітаўта). Здымак зроблены з будынка палаца Баторыя

Падчас вайны 1654—1667 спалена карчма, а горад разрабаваны.

Фотаздымак будынка Ратушы, 1932 г.

У 1673 годзе прынята рашэнне праводзіць кожны трэці Сейм Рэчы Паспалітай у Гродна, пасля чаго магнаты пачынаюць актыўна набываць землі горада для будаўніцтва рэзідэнцый. Да канца XVII ст. на паўднёвым боку плошчы будуецца палац Радзівілаў, а палац Баторыя перабудоўваецца ў палац Бжастоўскіх. Насупраць фары Вітаўта ў пачатку XVIII ст. будуецца езуіцкі касцёл, а ля яго ў 1709 — першы, а ў 1763 — другі паверх аптэкі. Абодва будынкі захаваліся амаль без зменаў. У пачатку XVIII ст. перабудаваны будынак палаца Баторыя выкарыстоўваецца для пасяджэнняў сейма, таксама перабудоўваецца і палац Радзівілаў. На той час плошча была выбрукавана, ля ратушы быў вырыты калодзеж.

Фара Вітаўта, пашкоджаная пажарам у канцы XIX ст.

Пасля Падзелаў Рэчы Паспалітай Гродна стала цэнтрам губерні ў Расіі. У 1803 годзе на тэрыторыі езуіцкага кляштара размяшчаюцца казармы і турма (якая размяшчаецца тут і ў нашы дні), у 1806 Фара Вітаўта перабудоўваецца ў праваслаўны Сафійскі сабор, у 1807 ратуша перабудоўваецца ў стылі класіцызму, паміж ёй і паўднёвым бокам плошчы закладваецца сквер з фантанам, рысы якога захаваліся і цяпер. У 1889 годзе яшчэ раз быў перабудаваны ў псеўдарускім стылі Сафійскі сабор. На паўночным боку плошчы ў 1898 годзе ўзводзіцца будынак дома Мураўёва ў стылі мадэрн, а ў 1910 годзе паўднёвы бок плошчы замыкаецца шараговай 2-павярховай забудовай з лаўкамі на першым паверсе.

Пасля падпісання Рыжскага дагавора ў 1921 годзе Гродна адыходзіць да Польшчы. Сафійскі сабор становіцца гарнізонным касцёлам і ў 1935 годзе перабудоўваецца ў гатычным стылі.

Падчас Другой сусветнай вайны быў моцна пашкоджаны паўдневы бок плошчы. Будынкі Ратушы і палаца Радзівілаў так і не былі ўзноўлены. Таксама быў знесены флігель палаца Баторыя і будынкі на паўночным боку плошчы. У 1950-я гады ў Цэнтральным скверы на плошчы пастаўлены фантан з дэкаратыўнай чашай у цэнтры круглага басейна (арх. М. Максімец)^[1]. У 1958 годзе на заходнім боку плошчы быў збудаваны будынак Палаца культуры тэкстыльшчыкаў. А 29 лістапада 1961 года была ўзарвана Фара Вітаўта, на месцы якой так нічога і не было пабудавана. У 1962 годзе на гэтым месцы пасадзілі дрэвы, сквер знаходзіцца там і цяпер. У савецкі час на плошчы праходзілі дэманстрацыі.

У 2006 годзе плошчу адрамантавалі. На ёй знішчылі ўсе старыя дрэвы, прыбралі фантан. На момант знішчэння дрэвам каля Фарнага касцёла мусіла быць каля 80 гадоў. У некаторых крыніцах ёсць інфармацыя, што гэты ўчастак садзілі ўжо ў XIX ст. Вялікі сквер паміж цяперашнімі Маставой і Баторыя заклалі ў 1950-е на месцы разбуранага ў час вайны квартала.^[2] У час рэканструкцыі плошчы збудавалі падземны пераход пад вуліцай Баторыя. Працы праходзілі з парушэннем заканадаўства.^[3] Адзін з найстарэйшых археалагічных пластоў горада пашкодзілі – чыноўнікі выдалі дазвол на археалагічныя вышукі толькі праз месяц пасля пачатку земляных прац. У час пракладкі камунікацый зруйнавалі падмуркі палаца Радзівілаў. Супрацоўніца Міністэрства культуры спыняла працы, стаўшы пад экскаватар^[4], гродзенская моладзь пратэставалі супраць руйнавання, захінаючы падмуркі сабой. Некаторыя знаходкі краязнаўцам і археолагам даводзілася вымаць проста з-пад каўша экскаватара.

Зараз плошча з'яўляецца месцам правядзення гарадскіх святаў.