Табольск

Табо́льск^[4] (руск.: Тобо́льск) — горад (з 1590 года) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Табольскага раёна Цюменскай вобласці.

Горад Табольск руск.: Тобольск Сцяг[d] Герб Краіна  Расія Суб’ект федэрацыі Цюменская вобласць Каардынаты 58°11′43″ пн. ш. 68°15′29″ у. д.HGЯO Кіраўнік Pyotr Vagin[d] Заснаваны 4 (14) чэрвеня 1587[1][2] Першая згадка 1587 Плошча 222 км² Вышыня цэнтра 90 м Насельніцтва ▼99 454 чал. (1 студзеня 2024)[3] Часавы пояс UTC+5 Тэлефонны код 3456 Паштовыя індэксы 626128 • 626150 • 626159 Код АКАТП 71410000000 Афіцыйны сайт tobolsk.admtyumen.ru (руск.) Табольск на карце Расіі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Геаграфія

Табольск знаходзіцца за 247 (254^[5]) км на паўночны ўсход ад Цюмені ў месцы ўпадзення ракі Табол у Іртыш, за 14^[5] км ад чыгуначнай станцыі Табольск. Па ўсходняй ускраіне^[6] горада пралягае аўтамабільная дарога Р404 Цюмень—Ханты-Мансійск. Дзейнічаюць аэрапорт і рачны порт.

Гісторыя

Выгляд са званіцы Праабражэнскай царквы. Фота С. М. Пракудзіна-горскага. 1912 год

Табольск заснаваны ў 1587 годзе атрадам казакоў Д. Чулкова на Траецкім мысе^[6] як Табольскі астрог. Да 1590 года быў адміністрацыйна падпарадкаваны гораду Цюмень^[4]. У 1600 годзе перанесены з Траецкага мыса на мыс Чукман^[6]. У 1606—1609 гадах быў пабудаваны драўляны горад, які быў знішчаны пажарамі 1643, 1677 і 1680 гадоў^[4]. У XVII—XVIII стагоддзях Табольск быў ваенна-адміністрацыйным, палітычным і культурным цэнтрам Сібіры. Тут пісаліся летапісы, адкрыліся першыя ў Сібіры школы, драматычны тэатр (заснаваны ў 1705 годзе), друкарня, збройны завод, гасціны двор, шклозавод (заснаваны ў 1751 годзе), палатняная і шаўкаткацкая мануфактуры. Выдаваўся часопіс «Тобольск, превращающийся в Ипокрену». З 1620 года цэнтр Сібірскай епархіі. У канцы 1680-х — 1720-х гадах на Траецкім мысе узведзены адзіны ў Сібіры каменны крэмль^[4][6]. З 1708 года горад Табольск, адміністрацыйны цэнтр Сібірскай губерні, з 1782 года — Табольскага намесніцтва, у 1796—1917 — Табольскай губерні (у 1822—1839 гадах — Заходне-Сібірскага генерал-губернатарства^[6]). У 1773—1774 гадах горад быў апорным пунктам урада пры задушэнні сялянскай вайны Емяльяна Пугачова.

Савецкая ўлада ў Табольску ўсталявана 9 красавіка 1918 года^[6][5]. У чэрвені 1918 — кастрычніку 1919 года горад быў пад кантролем белых войскаў^[6][5]. 21 кастрычніка 1919 года заняты часткамі Чырвонай Арміі і чырвонымі партызанамі^[6][5]. У 1919—1920 гадах павятовы горад Табольскай губерні, у 1920—1923 гадах — Цюменскай губерні. З 21 лютага па 8 красавіка 1921 года Табольск пад кантролем удзельнікаў Заходнесібірскага паўстання^[6]. Адміністрацыйны цэнт акругі (1923—1932, 1935—1944) і раёна (з 1924) Уральскай, Обска-Іртышскай (1934), Омскай (1934—1944), Цюменскай (з 1944 года) абласцей^[6].

Насельніцтва

Статыстыка колькасці насельніцтва з 1782 па 2024 Год Колькасць 1782 13 279 [7] 1825 16 994 [8] 1833 17 558 [9] 1840 14 246 [10] 1847 14 211 [11] 1856 16 120 [12] 1863 18 361 [13] 1867 20 330 [14] 1870 18 481 [15] 1885 20 175 [16] 1897 20 425 [17] 1912 23 221 [18] 1913 24 500 [19] 1920 14 798 Год Колькасць 1923 15 001 [20] 1926 18 519 [21] 1931 23 500 [19] 1939 32 244 [22] 1959 39 034 [23] 1967 47 000 [19] 1970 49 260 [24] 1976 51 000 [19] 1979 61 969 [25] 1982 66 000 [26] 1986 78 000 [19] 1987 82 000 [27] 1989 94 143 [28] 1992 97 600 [19] Год Колькасць 1996 98 000 [19] 1998 97 200 [19] 1999 97 000 [29] 2000 97 200 [19] 2001 96 400 [19] 2002 92 880 [30] 2003 92 900 [19] 2004 92 000 2005 101 100 [31] 2006 100 600 [32] 2007 100 000 [33] 2008 99 800 [19] 2009 99 247 [34] 2010 99 694 [35] Год Колькасць 2011 99 700 [19] 2012 98 287 [36] 2013 98 169 [37] 2014 98 052 [38] 2015 98 162 [39] 2016 98 434 [40] 2017 98 886 [41] 2018 98 998 [42] 2019 98 857 [43] 2020 98 932 [44] 2021 100 352 [45] 2023 99 877 [46] 2024 99 454 [3]

Гарады-пабрацімы

•  /  Печ^[d], Рэспубліка Косава / Сербія
•  Сургут, Расія^[47]

Вядомыя ураджэнцы і жыхары

• Аляксандр Гаўрылавіч Абдулаў (1953—2008) — савецкі і расійскі акцёр тэатра і кіно.
• Мікалай Іназемцаў (1889—1948) — беларускі мітрапаліт.
• Карусь Каганец (1868—1918) — беларускі паэт, драматург, мовазнавец, мастак, скульптар, грамадскі дзеяч.
• Дзмітрый Іванавіч Мендзялееў (1834—1907) — рускі вучоны.
• Васіль Рыгоравіч Пяроў (1834—1882) — рускі жывапісец і графік.
• Пётр Паўлавіч Яршоў (1815—1869) — рускі пісьменнік.