Узурпацыя

Узурпацыя, або ўзурпацыя ўлады (ад лац.: usurpatio — авалоданне) — захоп улады гвалтоўным шляхам, здзейснены з парушэннем закона, або незаконнае прысваенне ўладных паўнамоцтваў. Здзяйсняецца адной асобай або групай асоб.

Да ўзурпацыі адносяць таксама выбары, праведзеныя з грубымі парушэннямі, і фальсіфікацыю іх вынікаў  (руск.). Прыватным выпадкам узурпацыі з’яўляецца злоўжыванне ўладнымі паўнамоцтвамі. Узурпацыю адной галіной улады ўладных паўнамоцтваў іншых галін улады заклікана прадухіляць рэалізацыя канцэпцыі падзелу ўлады.

Асобу, якая здзейсніла ўзурпацыю ўлады, называюць узурпатарам. У гістарыяграфіі з даўніх пор існуе падзел імператараў старажытнага Рыма і Візантыі на законных імператараў і ўзурпатараў. Гэты падзел, як і падзел Рымскіх Папаў на законных Папаў і антыпапаў, — хутчэй даніна традыцыі, чым указанне на спосаб атрымання ўлады, бо многія імператары, што класіфікуюцца як «законныя», захапілі ўладу ў выніку забойства папярэдніка, або перавароту, або грамадзянскай вайны. Паводле гэтай класіфікацыі, калі адначасова існавала некалькі варагуючых імператараў, то звычайна пераможца лічыўся «законным імператарам», а астатнія — «узурпатарамі». Але ёсць і выключэнні, напрыклад, Флавій Іаан у 423—425 гг. кіраваў усёй Заходняй Рымскай імперыяй аднаасобна, тым не менш ён лічыцца ўзурпатарам.

Вядомыя ўзурпатары

Тлумачэнне: у дужках паказаны гады жыцця ўзурпатараў.

• Гай Юлій Цэзар (100 ці 102 да н.э. — 44 да н.э.), старажытнарымскі палкаводзец, дыктатар.
• Актавіян Аўгуст (63 да н.э. — 14), заснавальнік Рымскай імперыі.
• Ван Ман (45 да н.э. — 23), заснавальнік дынастыі Сінь у Кітаі, аўтар правальных рэформ. Пакараны смерцю.
• Пракопій  (англ.) (325—366), пакараны смерцю.
• Яўгеній  (англ.) (невядома—394), пакараны смерцю.
• Піпін Кароткі (714—768), кароль франкаў, заснавальнік дынастыі Каралінгаў.
• Генрых VII, кароль Англіі (1457—1509), заснавальнік дынастыі Цюдараў.
• Кацярына II (1729—1796), імператрыца ўсерасійская.
• Напалеон I (1769—1821), першы французскі імператар.
• Пападопулас (1919—1999), кіраўнік хунты «чорных палкоўнікаў».
• Піначэт (1915—2006), 30-ы чылійскі прэзідэнт.
• Аляксандр Лукашэнка (1954), першы беларускі прэзідэнт.

Гл. таксама

• Фальсіфікацыя вынікаў галасавання  (руск.)
• Легітымнасць
• Дзяржаўны пераварот
• Путч

Літаратура

• Алексеев С. С., Архипов С. И., Корельский В. М. и др. Теория государства и права. Учебник / Под ред. С. С. Алексеева. — М., 1998.