Багнет

Багне́т (ад польск.: bagnet, што паходзіць ад фр.: baïonnette), штык, штых (ад польск.: sztyk, sztych ці руск.: штык, што паходзяць ад сяр.-в.-ням.: stich — «калючы ўдар; укол») — гэта нож, кінжал, меч або шыпападобная зброя, прызначаная для мацавання на канцы дула вінтоўкі, мушкета ці падобнай агнястрэльнай зброі, што дазваляе выкарыстоўваць яе як зброю, падобную да дзіды^[1]. З XVII стагоддзя да Першай сусветнай вайны лічыўся асноўнай зброяй для нападаў пяхоты. Сёння багнеты лічацца дапаможнай зброяй або зброяй крайняга выпадку.

Брытанскі драб у 1941 годзе з багнетам узору 1907 года, прымацаваным да яго вінтоўкі

Гісторыя

Малюнак кітайскага дульназараднага мушкета з прымацаваным багнетам 1606 г. Інструкцыя па эксплуатацыі і характарыстыкі зброі паказаны вышэй

Сам тэрмін багнет узыходзіць да сярэдзіны-канца XVI-га стагоддзя, але незразумела, ці былі багнеты ў той час нажамі, якія можна было прыстасаваць да агнястрэльнай зброі, ці проста разнавіднасцю нажа. Напрыклад, «Dictionarie» Катграва 1611 г. апісвае багнет як «невялікі плоскі кішэнны кінжал, упрыгожаны нажамі; або вялікі нож, які можна павесіць на поясе». Сапраўды, гэтак жа П’ер Барэль пісаў у 1655 г., што ў Баёне вырабляўся нейкі доўгі нож, званы штык, але не дае далейшага апісання^[2].

Прымацавальны багнет

Прымацавальны багнет XVII ст.

Першы зафіксаваны асобнік уласна багнету знойдзены ў кітайскім ваенным трактаце «Бінглу» (кіт.), выдадзены ў 1606 годзе. Гэта была зброя тыпу «сын з маці» (кіт.), казённа-зарадны мушкет, які выпускаўся з прымацавальным багнетам прыкладна 57,6 см даўжынёй, што дае яму агульную даўжыню 1,92 метра разам з навешаным штыком. Там ён быў пазначаны як «лязо пісталета» (трад. кіт.: 銃刀; спрошч. кіт.: 铳刀) і апісваўся як «кароткі меч, які можна ўставіць у ствол і замацаваць, злёгку пакруціўшы яго». Таксама там было напісана, што ён павінен выкарыстоўвацца, «калі ў бітве скончыліся порах і кулі, а таксама ў барацьбе з бандытамі, калі сілы набліжаюцца да блізкага бою або сутыкаюцца з засадай», і калі «немагчыма зарадзіць стрэльбу за час, неабходны для пакрыцця двух бу (3,2 метра) зямлі, трэба прымацаваць штык і трымаць яго як дзіду»^[3][4].

Раннія багнеты былі тыпу «корка», калі багнет устаўляўся непасрэдна ў ствол мушкета^[5][6][7]. Гэта дазволіла ператварыць лёгкую пяхоту ў цяжкую і стрымліваць кавалерыйскія атакі. Штык меў круглы трымальнік, які ўстаўляўся непасрэдна ў ствол мушкета. Гэта, натуральна, перашкаджала стрэлу са стрэльбы. Першая вядомая згадка пра выкарыстанне багнетаў у еўрапейскай вайне была ў мемуарах Жака дэ Шасне, Віконта дэ Пюісегюра^[8]. Ён апісаў французаў, што выкарыстоўвалі нязграбныя штыкі-коркі даўжынёй у 0,3 м падчас Трыццацігадовай вайны (1618—1648)^[8]. Аднак, толькі ў 1671 г. генерал Жан Марцінэ стандартызаваў і выдаў багнеты-коркі французскаму стралковаму палку, які тады быў створаны. Яны былі выдадзены частцы ангельскага драгунскага палка, створанага ў 1672 годзе, і Каралеўскім стралкам, калі яны былі ўсталяваны ў 1685 годзе^[9].

Гнездавыя багнеты

Гняздо багнету з трохвугольным сячэннем і рыфлёнымі бакамі

Гнездавы багнет з шыпом, што выступае пачатку XIX стагоддзя

Асноўная праблема прымацавальных багнетаў заключалася ў тым, што калі яны былі прымацаваныя, яны рабілі немагчымай стральбу з мушкета, што патрабавала ад салдат чакаць апошняга магчымага моманту перад блізкім боем, каб направіць штык. Паражэнне войскаў, верных Вільгельму Аранскаму, ад якабітскіх горцаў у бітве пры Кілікрэнкі ў 1689 г. было звязана, між іншым, з выкарыстаннем багнетаў^[6]. Горцы падышлі да 50 метраў, далі адзіночны залп, кінулі мушкеты і, выкарыстоўваючы сякеры і мячы, хутка перамаглі лаялістаў, перш чым тыя паспелі направіць штыкі. Лічыцца, што неўзабаве пасля гэтага правадыр, які пацярпеў паражэнне, Х’ю Макей, прадставіў гнездавы багнет уласнага вынаходніцтва. Неўзабаве «гнездавыя» багнеты будуць ўключаць у сябе як мацаванне з гняздом, так і лязо, якое змешчана вакол ствала мушкета, што дазваляла страляць і перазараджаць мушкет, пакуль штык быў прымацаваны.

Пасля бітвы пры Флёрусе ў 1690 г. у прысутнасці караля Людовіка XIV, які адмовіўся прыняць іх на ўзбраенне, бо яны мелі тэндэнцыю выпадаць з мушкета, была праведзена няўдалае выпрабаванне з гнездавымі або зігзагападобнымі багнетамі. Неўзабаве пасля Рысвіцкага міру (1697 г.) англічане і немцы адмянілі пікі і ўвялі гнездавыя багнеты. Брытанскі штык-нож меў хутчэй шып з трохкутным папярочным сячэннем, чым з плоскім лязом, меў плоскі бок да дульнага зрэзу і два рыфлёных бакі, якія знаходзіліся на даўжыні 38 см. У яго не было замка, які б мацаваў яго да дульнага зрэзу, і было добра задакументавана, як ён зваліўся ў самым запале бою^[6].

Да XVIII-га стагоддзя гнездавыя багнеты былі прынятыя на ўзбраенне большасці еўрапейскіх армій. У 1703 г. французская пяхота прыняла на ўзбраенне спружынную сістэму замыкання, якая прадухіляла выпадковае аддзяленне багнету ад мушкета. Трохвугольны клінок быў уведзены прыкладна ў 1715 годзе і быў мацнейшы за папярэднія адна- або двухбаковыя мадэлі.

Багнеты-шаблі

У XIX стагоддзі з’явілася паняцце багнетаў-шабель, доўгаклінковая зброя з адна- або двухбаковым лязом, якую таксама можна было выкарыстоўваць як кароткі меч. Яго першапачатковая была ў тым, каб пераканацца, што стралкі маглі належным чынам сфармаваць пяхотнае карэ для адбівання кавалерыйскіх нападаў, калі яны стаялі ў шэрагах з мушкетнікамі, чыя зброя была даўжэй. Яркім раннім прыкладам стрэльбы з багнетам-шабляй з’яўляецца брытанская пяхотная вінтоўка 1800—1840 гг., пазней вядомая як «вінтоўка Бэйкера». Рукаяць звычайна мела крыжавіны, мадыфікаваныя для размяшчэння ствала гарматы, і механізм эфесу, які дазваляў мацаваць штык да мацавання багнету. Багнет-шабля мог выкарыстоўвацца ў баі ў якасці асабістай зброі. Калі ён быў прымацаваны да мушкета або вінтоўкі, ён эфектыўна ператвараў амаль любую доўгую стрэльбу ў дзіду або глевію, прыдатную не толькі для ўтыканя, але і для сячэння.

Вінтоўка Шасспо з коўзкім затворам і багнет-шабля

У той час як брытанская армія ў канчатковым выніку адмовілася ад багнету-шаблі, гнездавы багнет перажыў увядзенне наразнога мушкета на ўзбраенне Вялікабрытаніі ў 1854 годзе. Новы наразны мушкет капіяваў французскую сістэму кольцаў замыкання^[6]. Новы багнет даказаў сваю каштоўнасць у бітве пры Альме і бітве пры Інкермане падчас Крымскай вайны, дзе ён стаў жахам расійскай імперскай арміі^[6].

Сістэма прымацаваня багнету да Шасспо

З 1869 г. некаторыя еўрапейскія краіны пачалі распрацоўваць новыя казённазарадныя вінтоўкі з коўзкім затворам (напрыклад, Шасспо) і багнеты-шаблі, прыдатныя для масавай вытворчасці і выкарыстання паліцэйскімі, піянерскімі і інжынернымі войскамі^[10]. Рашэнне перарабіць багнет у кароткую шаблю было расцэнена некаторымі як прызнанне зніжэння важнасці фіксаванага багнету як зброі перад абліччам новых дасягненняў у тэхналогіі агнястрэльнай зброі^[11]. Як пісала брытанская газета, «камітэт, што рэкамендаваў гэты новы багнет-шаблю, відаць, меў на ўвазе той факт, што з гэтага часу багнеты будуць выкарыстоўвацца радзей, чым у ранейшыя часы, у якасці зброі нападу і абароны; такім чынам, яны хацелі замяніць яго інструментам больш агульнага выкарыстання»^[11].

Шматмэтавыя багнеты

Брытанскі ўзор 1875 г. багнет Снайдэра для артылерыйскага карабіна (з ножнамі) з пілой на адвароце

Адной з такіх шматфункцыянальных канструкцый быў багнет «соўбэк», які ўтрымліваў зубцы пілы на хрыбеціне ляза^[10]. Такія багнеты прызначаліся для выкарыстання ў якасці адначасова іўніверсальнага інструмента, і зброі. Зубцы павінны былі палягчаць сячэння драўніны для розных абарончых збудаванняў, такіх як слупы з калючым дротам, а таксама для разразання жывёлы^{[1][11][12][13]}. Першапачаткова ён быў прыняты нямецкімі дзяржавамі ў 1865 годзе. Да сярэдзіны Першай сусветнай вайны прыкладна 5 % кожнага стылю багнету дапаўнялася версіяй з пілой, напрыклад, у Бельгіі ў 1868 г., Вялікабрытаніі ў 1869 г. і Швейцарыі ў 1878 г. (Швейцарыя прадставіла сваю апошнюю мадэль у 1914 г.)^{[1][11][12][13][14]}. Першапачатковыя багнеты з пілой на адвароце звычайна рабіліся як цяжкія мячы, яны выдаваліся інжынерамі, прычым у некаторай ступені аспект штыка быў для іх другасным у параўнанні з аспектам інструмента. Пазнейшыя нямецкія багнеты з пілой былі хутчэй паказчыкам рангу, чым функцыянальнай пілой. Піла аказалася адносна неэфектыўнай у якасці рэжучага інструмента і неўзабаве састарэла з-за ўдасканалення ваеннай лагістыкі і транспарту; большасць краін адмовіліся ад функцыі пілавання да 1900 г.^[1] Нямецкая армія спыніла выкарыстанне пілавальнага багнету ў 1917-м г. пасля пратэстаў, што зубчастае лязо наносіць залішне цяжкія раны пры выкарыстанні ў якасці фіксаванага штыка^[1][13].

Багнет-шпатэль ЗША 1873 года

Багнет-кельма або багнет-шпатэль былі яшчэ адной шматфункцыянальнай канструкцыяй, прызначанай для выкарыстання як у якасці наступальнай зброі, так і ў якасці інструмента для капання акопаў^[15][16]. З 1870 г. армія ЗША выпусціла багнеты-кельмы для пяхотных палкоў на аснове распрацоўкі падпалкоўніка Эдмунда Райса, афіцэра арміі ЗША і ветэрана Грамадзянскай вайны, якія вырабляліся Спрынгфілдскай зброевай кампаніяй^[17]. Акрамя карысці як фіксаванага штыка і прылады для капання, багнет-кельму Райса можна было выкарыстоўваць для тынкоўкі зрубаў і каменных комінаў для зімовых кватэр; завостраны з аднаго краю, ён мог рэзаць жэрдкі і шпількі^[17]. У выніку было выпушчана дзесяць тысяч экзэмпляраў, і такая канструкцыя выкарыстоўвалася падчас кампаніі на Персе 1877 года^[18]. У 1877 годзе Райсу дазволілі прадэманстраваць свой багнет-кельму некалькім краінам Еўропы^[18]. Адзін пяхотны афіцэр рэкамендаваў яго выключыць з усіх іншых канструкцый, адзначыўшы, што «інструменты ўкопвання [sic] рэдка трапляюць на фронт да арміяў, пакуль неабходнасць іх выкарыстання не міне»^[17]. У снежні 1881 г. армія ЗША абвясціла багнеты-кельмы Райса састарэлым^[18].

Сучасныя багнеты

Сёння багнет рэдка выкарыстоўваецца ў баі адзін на адзін^[19][20]. Нягледзячы на абмежаванні, многія сучасныя аўтаматы (у т.л. канструкцыі буллпап) захоўваюць выступ для багнету, і багнет па-ранейшаму выпускаецца ў многіх арміях. Штык па-ранейшаму выкарыстоўваецца для кантролю над зняволенымі або як зброя надзвычайных мераў. Акрамя таго, некаторыя аўтарытэты прыйшлі да высновы, што багнет служыць карысным дапаможнікам у падрыхтоўцы баявога духу і павышэння жаданай агрэсіўнасці ў войсках^[21][22].

Сучасныя багнеты часта служаць шматфункцыянальнымі нажамі, адкрывалкамі для бутэлек ці іншымі інструментамі. Выдача аднаго сучаснага шматмэтавага штык-нажа таксама эканамічна выгаднейшая, чым выдача асобных спецыяльных багнетаў і палявых/баявых нажоў.

Фотагалерэя

• 
  Французскія ваенныя легіянеры з вінтоўкамі FAMAS і фіксаванымі багнетамі
• 
  Савецкі АК-47 штык і ножны
• 
  Штык-нож савецкага АКМ тыпу II, шматфункцыянальны нож і дротавыя кусачкі у спалучэнні з ножнамі
• 
  Шматмэтавы багнет АКМ тыпу I Nationale Volksarmee, паказаны пры разразанні дроту
• 
  Штык і ножны савецкага АКМ тыпу II у канфігурацыі кусачкаў для дроту
• 
  Афганскі паліцэйскі са штыком АКМ і АКМ II тыпу
• 
  Амерыканскі багнет і ножны M5, якія выкарыстоўваюцца з M1 Garand
• 
  Амерыканскія штык-нож M6 і ножны, якія выкарыстоўваюцца з вінтоўкай M14
• 
  Багнет M7 і ножны M8A1 выкарыстоўваюцца з вінтоўкай M16
• 
  Прынятыя на ўзбраенне ў 1986 годзе амерыканскія багнет і ножны M9, якія выкарыстоўваюцца з вінтоўкай M16 і карабінам M4
• 
  Багнет М9 і ножны ў канфігурацыі кусачкаў для дроту
• 
  Стральба з карабіна M4 з багнетам M9 падчас вучэнняў з другаснымі мішэнямі
• 
  Штык-нож USMC OKC-3S
• 
  Практыка марской пяхоты ЗША з багнетамі
• 
  Складаны штык тыпу СКС
• 
  Кітайскі марак з Type 56 са складаным шыпападобным багнетам, 1986 год
• 
  Кітайскі салдат з вінтоўкай QBZ-95 і шматмэтавым штыком-нажом
• 
  Гуркхі індыйскай арміі з L1A1 (FN FAL) і традыцыйным багнетам
• 
  Дэсантнікі бразільскай арміі з вінтоўкамі FN FAL з багнетамі тыпу C на парадзе
• 
  Ранні FN FAL і багнет
• 
  Кувэйцкі салдат са сваёй вінтоўкай FN FAL з багнетам
• 
  Брытанскі багнет L3A1. Звярніце ўвагу на прарэз у лязе, каб прымацаваць ножны кусачкаў
• 
  Ножны L3A1. Звярніце ўвагу на наканечнік для мацавання багнету, каб рэзаць дрот
• 
  Брытанскія вайскоўцы з фіксаванымі багнетамі L3A1 на вінтоўках L85A2. Лязо L3A1 зрушана, каб можна было страляць
• 
  Палацавая варта ў каралеўскім палацы, Осла. Звярніце ўвагу на стрэльбу тыпу G3 з багнетам над ствалом
• 
  Палявы штык-нож Glock і яго ножны. Верхняя крыжавіна загнута наперад і можа выкарыстоўвацца як адкрывалка для бутэлек
• 
  Ганаровая варта Ірландскай арміі. Звярніце ўвагу на Steyr AUG з шматмэтавым багнетам тыпу EICKHORN KCB-70
• 
  Ганаровы каралеўскі ваенна-марскі флот Новай Зеландыі. Звярніце ўвагу на прыватную зброю Steyr з амерыканскімі багнетамі М7
• 
  Каралеўскі 22-гі канадскі полк здымае багнеты
• 
  Марскія пехацінцы з казармаў марской пяхоты ў Вашынгтоне папраўляюць багнеты падчас рэпетыцыі інаўгурацыі прэзідэнта
• 
  Бразільскі LAPA FA-03^[23]

Гл. таксама

• Канстытуцыя Гавайскага Каралеўства 1887 г., вядомая як Штыкавая канстытуцыя.
• Драўляны посах Айкі-дзё выкарыстоўваецца ў японскім баявым мастацтве Айкідо і ў выкарыстанні больш нагадвае багнет, чым дзіду.
• Джукендо
• Выкарыстанне штыкоў для кантролю натоўпу
• Уілфрэд Оўэн згадвае штыкі ў паэме «Сон салдата».