Астранамічная рэфракцыя

Рэфракцыя астранамічная (атмасферная рэфракцыя) - праламленне ў атмасферы светлавых прамянёў ад нябесных свяцілаў. Паколькі шчыльнасць планетных атмасфер заўсёды меншае з вышынёй, праламленне святла адбываецца такім чынам, што сваёй выпукласцю скрыўлены прамень заўсёды звернуты ў бок зеніту. У сувязі з гэтым рэфракцыі заўсёды «прыўздымае» выявы нябесных свяцілаў над іх сапраўдным становішчам. Іншае бачнае следства рэфракцыі (дакладней, розніцы яе значэнняў на розных вышынях) - сплясканне дыску Сонца або Месяца на гарызонце.

Фактычнае становішча Сонца ніжэй гарызонту (жоўты дыск) і яго бачнае становішча (аранжавы) падчас ўзыходу/заходу.

Узыход бачны і праўдзівы адрозніваюцца прыкладна на 3 хвіліны. 1 хвіліну розніцы дае праходжанне праз гарызонт паловы сонечнага дыска (15 вуглавых хвілін), яшчэ 2 хвіліны 20 сек - рэфракцыі (35 вуглавых хвілін)

Значэнні рэфракцыі

Велічыня рэфракцыі моцна залежыць ад вышыні назіранага аб'екта над гарызонтам і змяняецца ад 0 у зеніце да каля 35 хвілін дугі на гарызонце. Акрамя таго, ёсць залежнасць ад атмасфернага ціску і тэмпературы: павелічэнне значэння рэфракцыі на 1% можа быць выклікана павышэннем ціску на 0,01 атм або паніжэннем тэмпературы на 3 градусы Цэльсія. Ёсць і залежнасць велічыні рэфракцыі ад даўжыні хвалі святла (атмасферная дысперсія): караткахвалевае (сіняе) святло праламляецца мацней даўгахвалевага (чырвонага), і на гарызонце гэтая розніца дасягае каля 0,5 хвіліны дугі.

Велічыня рэфракцыі на некаторых вышынях (пры тэмпературы 10 °C і ціску 760 мм рт.сл.)^[1]:

бачная (скажоная рэфракцыяй) высата, градусы	велічыня рэфракцыі, хвіліны дугі:
90	0
70	0,4
50	0,8
30	1,7
20	2,6
10	5,3
5	9,9
4	11,8
3	14,4
2	18,4
1	24,7
0	35,4

Такім чынам, рэфракцыя на гарызонце некалькі перавышае бачны вуглавы дыяметр Сонца. Таму ў той момант, калі яно тычыцца гарызонту ніжнім краем дыска, мы бачым яго толькі дзякуючы рэфракцыі: калі б яе не было, сонечны дыск быў бы ўжо цалкам пад гарызонтам. Тое ж адносіцца і да Месяца.

Зноскі

1. Аллен К. У. Астрофизические величины. — Москва: «Мир», 1977. — С. 182. — 279 с.