Бурса (навучальная ўстанова)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Бурса.

Бурса (ад лац.: bursa — «сумка») — інтэрнат пры навучальных установах (сярэднявечных універсітэтах, калегіумах, манастырскіх і брацкіх школах, духоўных семінарыях), дзе навучэнцы жылі падчас вучобы. У сярэднявеччы слова «бурса» першапачаткова азначала агульную касу якога-небудзь саюзу або ўстановы (манастыра, брацтва), а пасля стала ўжывацца пераважна да касы інтэрната навучэнцаў і да самога памяшкання^[1].

Таксама бурсай называлі пэўнае брацтва, сябрыну або кампанію^[1].

У Вялікім Княстве Літоўскім

У Вялікім Княстве Літоўскім бурсы існавалі пры розных тыпах навучальных устаноў. Яны вылучаліся жорсткай дысцыплінай, падобнай да манастырскай^[1].

Езуіты ставіліся да бурсаў крытычна, паколькі іх утрыманне патрабавала шмат персаналу і сродкаў. Яны аддавалі перавагу таму, каб моладзь жыла і выхоўвалася ў адкрытых установах і дамах. Таму пры сваіх калегіумах яны адчынялі толькі невялікія бурсы для немаёмных (напрыклад, музычныя бурсы)^[1]. Бурсы для шляхты называліся канвіктамі^[1].

Значная колькасць акадэмічных бурсаў дзейнічала пры Віленскай акадэміі, дзе навучалася моладзь з усяго Вялікага Княства. Сродкі на іх утрыманне браліся з даходаў ад ахвяраваных фундатарамі вёсак, гарадскіх дамоў і грашовых сум. Сярод вядомых віленскіх бурсаў^[1]:

• Валерыянаўская бурса — заснавана ў 1579 годзе віленскім біскупам Валяр’янам Пратасевічам.
• Амбразіянская бурса — заснавана ў 1602 годзе канонікам Амброзіем Бейнартам для немаёмных студэнтаў.
• Бурса — заснавана ў 1618 годзе ашмянскім земскім суддзёй Я. М. Корсакам; прызначалася для 10 студэнтаў з роду Корсакаў і 10 студэнтаў з іншых шляхецкіх родаў.
• Музычная бурса — заснавана ў 1651 годзе дэканам Жабінскім.

У Заходняй Еўропе

Інтэрнаты пад назвай «бурса» ўзніклі найперш у Францыі. Там, збольшага на сродкі дабрачынцаў (а пазней і за плату), студэнтам універсітэтаў прадастаўлялася агульнае жыллё. Студэнты, якія жылі разам (іх называлі Bursarii або Bursiati), знаходзіліся пад строгім наглядам: не маглі выходзіць без дазволу, мусілі апранацца згодна з правіламі і г.д. Гэты інстытут распаўсюдзіўся і ў іншых краінах, часта як прыватнае прадпрыемства.

У Францыі тэрмін Bourse захаваўся для абазначэння бязвыплатных месцаў у панісіёнах пры навучальных установах або стыпендый. У канцы XIX стагоддзя дзяржава выдаткоўвала значныя сродкі на такія бурсы пры ліцэях, калегіях і вышэйшых школах^[2].

У Расійскай імперыі

У Расіі бурсай называлі перадусім інтэрнат пры Кіеўска-брацкай школе (пазней Кіеўская духоўная акадэмія). Ён узнік у першай палове XVII стагоддзя пры Пятры Магіле, які пераўтварыў школьную багадзельню ў інтэрнат для 200—500 выхаванцаў. Ужо ў канцы XVII стагоддзя ўмовы жыцця «бурсакоў» сталі вельмі цяжкімі. Каб падтрымаць сваё існаванне, выхаванцы збіралі добраахвотныя ахвяраванні, абіраючы для гэтага прэфектаў і асістэнтаў, і стваралі арцелі для спеваў, чытання вершаў і пастановак п’ес. Збор ахвяраванняў быў забаронены толькі ў 1786 годзе^[2].

Назва «бурса» пашырылася на ўсе інтэрнаты пры духоўных навучальных установах (семінарыях). У XIX — пачатку XX стагоддзя стан расійскіх бурсаў часта характарызаваўся антысанітарыяй, жорсткай дысцыплінай і нерацыянальнымі педагагічнымі метадамі^[2]. Жыццё бурсакоў ярка апісана ў творы М. Г. Памялоўскага «Нарысы бурсы».