Тэорыі Вялікага аб’яднання

Тэорыі Вялікага аб’яднання, ТВА (англ.: Grand Unified Theory, GUT) — у фізіцы элементарных часціц група тэарэтычных мадэлей, якія апісваюць адзіным чынам моцнае, слабае і электрамагнітнае ўзаемадзеянні. Мяркуецца, што пры надзвычай высокіх энергіях (вышэй 10¹⁴ ГэВ) гэтыя ўзаемадзеянні аб’ядноўваюцца. Зрэшты, многія фізікі-тэарэтыкі лічаць, што аб’ядноўваць гэтыя ўзаемадзеянні без гравітацыі не мае сэнсу, і шлях да «Вялікага аб’яднання» ляжыць праз стварэнне «тэорыі ўсяго», хутчэй за ўсё, на аснове адной з тэорый квантавай гравітацыі.

Фізіка за межамі Стандартнай мадэлі

Стандартная мадэль Сведчанні Праблема калібравальнай іерархіі · Цёмная матэрыя Праблема касмалагічнай пастаяннай Моцная CP-праблема Нейтрынныя асцыляцыі Барыённая асіметрыя Сусвету Тэорыі Тэхнікалор Тэорыя Калуцы — Клейна Тэорыі Вялікага аб’яднання Тэорыя ўсяго Тэорыя струн Суперсіметрыя MSSM · Тэорыя суперструн Супергравітацыя Квантавая гравітацыя Тэорыя струн Петлявая квантавая гравітацыя Прычынная дынамічная трыангуляцыя Кананічная квантавая гравітацыя Эксперыменты Gran Sasso · INO · ВАК SNO · Super-K · Тэватрон

Гісторыя

Гістарычна, першая сапраўдная ТВА, заснаваная на простай групе Лі^[ru] SU(5), была прапанавана Говардам Джорджы^[ru] і Шэлданам Глэшау ў 1974 годзе^[1]. Мадэлі Джорджы — Глэшау^[en] папярэднічала мадэль Паці-Салама^[en] на аснове паўпростай алгебры Лі^[en], прапанаваная Абдусам Саламам і Джогешам Паці^[en][2], якія ўпершыню прапанавалі ідэю ўніфікацыі калібровачных узаемадзеянняў.

Скарачэнне «ТВА» (англ.: Grand Unified Theory, GUT) было ўпершыню ўведзена ў 1978 годзе даследчыкамі CERN Джонам Элісам^[en], Анджэем Бурасам^[en], Мэры К. Гаяр^[ru] і Дзімітрыем Нанапуласам^[ru], аднак у канчатковым варыянце свайго артыкула^[3] яны выбралі іншую абрэвіятуру — «МВА» (Маса Вялікага Аб’яднання, англ.: Grand Unification Mass, GUM). Пазней у тым жа годзе Нанапулас першым выкарыстаў^[4] скарачэнне «GUT» у артыкуле^[5].

Гл. таксама

• Квантавая гравітацыя
• Стандартная мадэль
• Тэорыя струн
• М-тэорыя
• Суперсіметрыя
• Петлявая квантавая гравітацыя
• Прычынная дынамічная трыангуляцыя
• «Выключна простая тэорыя ўсяго»
• Квантавая тэорыя поля
• Нявырашаныя праблемы сучаснай фізікі

Зноскі

1. Georgi, H.; Glashow, S.L. (1974). "Unity of All Elementary Particle Forces". Physical Review Letters. 32 (8): 438–41. Bibcode:1974PhRvL..32..438G. doi:10.1103/PhysRevLett.32.438.
2. Pati, J.; Salam, A. (1974). "Lepton Number as the Fourth Color". Physical Review D. 10 (1): 275–89. Bibcode:1974PhRvD..10..275P. doi:10.1103/PhysRevD.10.275.
3. Buras, A.J.; Ellis, J.; Gaillard, M.K.; Nanopoulos, D.V. (1978). "Aspects of the grand unification of strong, weak and electromagnetic interactions" (PDF). Nuclear Physics B. 135 (1): 66–92. Bibcode:1978NuPhB.135...66B. doi:10.1016/0550-3213(78)90214-6. Праверана 2011-03-21.
4. Nanopoulos, D.V. (1979). "Protons Are Not Forever". Orbis Scientiae. 1: 91. Harvard Preprint HUTP-78/A062.
5. Ellis, J. (2002). "Physics gets physical". Nature. 415 (6875): 957. Bibcode:2002Natur.415..957E. doi:10.1038/415957b. PMID 11875539.

Спасылкі

• Грэхэм Л. Р. Глава XI. Релятивистская физика. Теории Великого Объединения // Естествознание, философия и науки о человеческом поведении в Советском Союзе — М.: Политиздат, 1991.