Balumeta e Galiza
From Wikipedia, the free encyclopedia
Evel war aodoù all ar Meurvor Atlantel en Europa pe er Meurvor Habask e krogas ar balumeta e Galiza en Henamzer. Ker kozh ha 3 000 bloaz kent J.-K. eo an testenioù kentañ eus an hemolc'h-se en norzh d'an daou veurvor[1]. E-pad pell avat e soñjed en e orin ragistorel, ar pezh a voe kadarnaet pa voe anavet, nevez zo, abadennoù balumeta war meur a livadur roc'hel e Bro-C'hall hag e Spagn.
An dielloù istorel kentañ a ziskouez e veze Japaniz o valumeta kent an Xvet kantved hag Euskariz oc'h ober kement all en XIvet kantved ; en daou zegouezh e veze hemolc'het al loened war o hent d'al lec'hioù gouennañ pe war o distro. Balumed reizh e oant : Eubalaena japonica (balum Meurvor Habask an Norzh) hag Eubalaena glacialis (balum "euskarat").
N'eus diell istorel ebet e Galiza kent an XIIIvet kantved, hogen diarvar eo e oa balumetaerien eno meur a gantved kentoc'h. Hervez F. Valdés Hansen[2] e oa ar balumed – ar re frank pergen – preizhoù meur evit ar voraerien c'halizat. Ur vroad balumetaerien e voe Galiza e-pad seizh kantved, eus ar re hag a stumm an Istor. A bouez bras e voe an hemolc'h hag ar c'henwerzhelañ balumed e diorroadur kêrel ar vro dre ar fardañ kenderc'hadoù liesseurt, eus an eoul evit sklêrijennañ an tiez kent donedigezh an tredan betek ar gwalennoù evit an disglavieroù, an disheolieroù hag an dilhad cheuc'h e Katalonia, nes komz eus ar c'hig hag an danvezioù all implijet en apotikerezh hag er gwezelerezh.
Ar balumeta a zigoras Galiza war an diavaez hag he brudas er bed a-bezh ; broudet eo bet armerzh ha poblañsouriezh ar vro hag he zrowardroioù gant an hemolc'h-se – evit ar balumeta ez eus bet krouet perzhier galizat evel hini Burela (proviñs Lugo) pe Suevos e Punta Langosteira. En deroù ne veze graet nemet tapout loened war an aodoù, met a-feur ma 'z eas ar c'hantvedoù hebiou e voe gwellaet argerzh an hemolc'h dre arverañ bigi bihan war ar c'heinvor evit spontañ ar morviled hag o c'has d'an aod. An doare hemolc'h-se a veze implijet evit pakañ spesadoù bihan a-walc'h, evel ar morhoc'h penn ront (Globicephala melas), ar belouga (Delphinapterus leucas), an narwal (Monodon monoceros) hag ar morhoc'h du (Phocoena phocoena)[3].