Prazeodimiom

Un elfenn gimiek eo ar prazeodimiom ; Pr eo e arouez kimiek, 59 e niver atomek ha 140,908 e dolz atomek.

Prazeodimiom
Keriom – Prazeodimiom – Neodimiom
Pr Pa Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	59
Rummad kimiek	Lantanidoù
Strollad	Lantanidoù
Trovezh	6
Bloc'h	f
Tolz atomek	140,908
Aozadur elektronek
[Xe] 4f3 6s2 Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 21, 8, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+4, + 3, +2 Oksidenn vazennek skañv
Tredanleiegezh	1,13 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 528,064 kJ/mol 2 : 1 017,919 kJ/mol 3 : 2 086,397 kJ/mol 4 : 3 760,995 kJ/mol 5 : 5 550,797 kJ/mol
Skin atomek	240 pm
Skin kenamsav	190 pm
Skin Van der Vaals	(stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	6,779 g/cm3
Teuzverk	931 °C
Bervverk	3 520 °C
Tredanharzusted	700 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn

Istor

E 1839 e tizoloas ar c'himiour svedat Carl Gustaf Mosander an didumiom, a zo ur meskaj eus tri douar rouez ; unan anezho eo ar c'heriom ₅₈Ce, bet dizoloet gant Axel Erdmann e 1839 ivez.
E 1885 e voe hiniennekaet an div elfenn all gant ur c'himiour aostrian, ar baron Carl Auer von Wesbach : ar prazeodimiom ₅₈Pr hag an neodimiom ₆₀Nd.

Eus ar gresianeg πράσιος prasios, "gwer (liv)", ha διδύμος didumos, "gevell" e teu prazeodimiom ; gwer eo ar prazeodimiom pa vez oksidet, ha kevret gant keriom ha neodimiom en e gaver er c'hailhoù.

Kenderc'hadur

Er c'hailhoù bastnäsit (Pr,La,Y)CO₃F ha monazit (Pr,La,Th,Nd,Y)PO₄ pergen e kaver prazeodimiom.^[1].

Perzhioù

Ur metal liv an argant gwenn, blot, govelius hag orjalennus eo ar prazeodimiom.
Gwelloc'h eget al lantanidoù all ez harz ar prazeodimiom ouzh an daskrign, hogen aes a-walc'h e vez oksidet en aer ; liv gwer a zeu war ar bloc'had Pr neuze, ha diskolpañ a ra an oksidenn, ar pezh a laka muioc'h a vetal en aer : setu perak e vez miret ar prazeodimiom en eoul pe er gwer.
Kewarellek eo ar prazeodimiom e gwreverkoù tommoc'h eget -272,15°C, da lavaret eo e vez desachet gant ur gwarellvaez diavaez ; ne chom gwarellegezh ebet er metal pa vez lazhet ar gwarellvaez.

Kimiek

Par da re ar c'heriom eo perzhioù kimiek ar prazeodimiom.

• E 150 °C e tev ar prazeodimiom da reiñ oksidenn prazeodimiom(III,IV) :

12 Pr + 11 O₂ → 2 Pr₆O₁₁

• Dazgwerediñ gorrek a ra Pr gant dour yen, ha buan gant dour zomm da reiñ hidroksidenn prazeodimiom :

2 Pr [k] + 6 H₂O [d] → 2 Pr(OH)₃ [dz] + 3 H₂ [g]^[2]

• Gant an holl halogenoù e tazgwered ar prazeodimiom ivez :

2 Pr (k) + 3 F₂ (g) → 2 PrF₃ (k) [liv gwer]

2 Pr (k) + 3 Cl₂ (g) → 2 PrCl₃ (k) [gwer]

2 Pr (k) + 3 Br₂ (g) → 2 PrBr₃ (k) [gwer]

2 Pr (k) + 3 ||iod|I]]₂ (g) → 2 PrI₃ (k) [gwer]

Izotopoù

Eus Pr-121 betek Pr-159 ez astenn skalfad izotopoù ar prazeodimiom.
Un izotop stabil a gaver en natur : ¹⁴¹Pr.
Skinizotopoù zo bet kevanaozet ivez, 38 anezho, an hini stabilañ o vezañ Pr-143 gant un hanter-vuhez a 13,57 devezh.

Izotopoù stabilañ ar prazeodimiom

Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanad
141Pr	100	Stabil, 82 neutron
142Pr	kevanaozet	19,12 eurvezh	142Nd dre skinoù β
			142Ce dre zegerc'had
143Pr	kevanaozet	13,57 devezh	143Nd

Arver

• E-sell da sevel memorioù pementadel evit an urzhiataerioù da zont e ranker gorrekaat ar gouloù ; dre strinkennoù prazeodimiom ez eur deuet a-benn e 2005^[3].
• Kevret gant magneziom ez arverer praezodimiom da fardañ metaloù kalet a implijer e kefluskerioù an aerlistri^[4].
• Kevret gant nikel (PrNi₅) en deus ar praezodimiom ur galloud da yenaat dre warellegezh, a zo bet arveret da dostaat d'ar mann dizave (-273,15 °C) war-bouez 0,001 °C^[5].
• Kevret gant keriom e talvez Pr da fardañ treluskeroù evit seveniñ oksidadurioù^[6].
• Prazeodimiom a lakaer er gwer da reiñ ul liv melen dezhañ.
• En e stummoù halogenet e kaver Pr er c'hleuzeurioù dre wareg a vez implijet e greantelerezh ar sinema.^[7]
• War-dro 5% a brazeodimiom zo er mischmetal a implijer da fardañ "maen-tan" an dirennoù.

Notennoù

1. United States Geological Survey
2. Alc'hwez : k = kalet, d = dourek, dz = dourzileizhenn, g = gaz
3. Autrian National University (en) Liamm oberiant 13 GEN 13
4. NAIR K. Suseelan & MITTAL M. C., Rare Earth in Magnesium Alloys, Materials Sciens Forum levrenn 30, 1991, pp. 89-104 Scientific.net (en) Liamm oberiant 13 GEN 13
5. Nature's Building Blocks p. 342.
6. The Journal of Physical Chemistry, 05 C'HW 08 (en) Liamm oberiant 13 GEN 13
7. CRC Handbook of Chemistry and Physics

Daveennoù

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
• DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
• EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
• Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
• ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
• LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press,2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012