Hipoksija

Hipoksija (lat. hypoxia) je nenormalno stanje smanjene količine kisika u tjelesnim ćelijama i tkivima, što uzrokuje poremećaj u funkcioniranju organa i organskih sistema.^[1][2]

Hipoksija
Klasifikacija i vanjski resursi
ICD-10	J96
ICD-9	799.02
DiseasesDB	6623
MeSH	D000860

Nastanak

Uzroci pojave hipoksije uključuju:

• Nedovoljnu količina kisika u udahnutom zraku:
  • Nedovoljna količina kisika u atmosferi izaziva pad parcijalnog pritiska kisika u udahnutom zraku, što uzrokuje smanjenje oksigenacije hemoglobina u plućnim kapilarima. Nastaje zbog zagađenja atmosfere ispušnim plinovima, parama, dimom i drugim isparavanjima, tokom boravaka na visokim planinama I nezgoda u rudnicima i podzemnim jamama, kesonima u zrakoplovstvu i svemirskim letovima, podvodnim aktivnostima i sl.)
  • Hipoventilacija izaziva smanjenu ventilaciju i pad parcijalnog pritiska kisika u alveolama, što rezultira smanjenom zasićenosti hemoglobina kisikom, što obično prati i hiperkapnija, (izazvana je oštećenjem rada dišnog centra, oštećenjem motornih puteva u kičmenoj moždini, slabošću muskulature grudnog koša zbog mijastenije ili trovanja kurarom itd.)
  • Vještačka hipoksija, koju prati eksperimentalno izazvan pad parcijalnog pritiska atmosferskog zraka, kojim se u strogo kontroliranim uvjetima pod nadzorom liječnika postiže. Razrjeđenje zraka u barnim komorama ili udisanjem rastvora plinova sa smanjenom količinom kisika kod čovjeka ili životinja (npr. 90% dušika i 10% kisika).^[3][4]

Hipoksija i bolesti pluća

Zbog hipoksije nastaje niz promjena i boleti disajnih organa. Tako nastaju:

• Suženje promjera dišnih puteva (izazvano spazmom, otokom sluzokože, sekretom, stranim tijelima ili tumoroznim izraslinama),
• Smanjena razmjena kisika kroz alveolarnu membranu (zbog njenog zadebljanja, prisustva sekreta i krvi u alveolama i smanjenja površine alveolarne membrane izvana: odstranjenjem dijela pluća iz funkcije nakon operativnih zahvata na plućima terkuloze, tumora i emfizema.
• Poremećaji usaglašenosti funkcije desne i lijeve strane srca: Oko 1% krvi iz sistemske cirkulacije zaobilazi obogaćivanje kisikom u plućima i prelazi direktno u plućne vene, što smanjuje potrebno zasićenje. U slučaju urođenih poremećaja na srcu i velikim krvnim žilama učestalost je znatno veća, a zasićenje krvi kisikom vrlo slabo. U ovu grupu spada i poremećaj plućne cirkulacije, sa miješanjem neoksigenirane (venske) krvi sa (arterijskom) oksigeniranom krvi.

Poremećaj transporta kisika

• Anemije i poremećaja u strukturi hemoglobina
• Opća insuficijencija cirkulacije, praćena smanjenjem minutnog volumena srca (srčani zastoj, poremećaj ritma srca),
• Poremećaji periferne cirkulacije (izazvani spazmom, trombozom, ateriosklerozom, embolijom, upalnim procesima perifernih krvnih žila). Kod ove hipoksije dolazi do tkivne asfiksije zbog niskog parcijalnog pritiska kisika i visoke vrijednosti ugljik-dioksida.^[5]
• Oticanje tkiva

Nesposobnost usvajanja kisika

• Trovanjem izazvanih oštećenjem metaboličkih procesa u ćeliji,
• Nedostatak ćelijskih enzima izazvan smanjenom količinom vitamina B.
• Nesklad između količine i potreba za kisikom izazvan njegovom prevelikom potrošnjom.

Klasifikacija u kliničkoj praksi

• "Hipoksična hipoksija" - označava sve vrste hipoksije kod kojih do alveola ne stiže dovoljna količina kisika
• "Anemijska hipoksija" - obuhvata sva stanja koja su izazvana oštećenjem transporta kisika hemoglobinom (zbog nedovoljnih količina ili hemijskih oštećenja strukture hemoglobina)
• "Zastojna (cirkulacijska) hipoksija" - označava hipoksična stanja izazvana oštećenjem cirkulacije koje ometa dopremanje kisika u ćelije i tkiva.
• "Histotoksična (tkivna) hipoksija" - je hipoksično stanja u kojem, i pored dovoljne količine kisika u organizmu, tkiva ga ne mogu koristiti zbog oštećenja oksidacijskih enzima izazvanih trovanjem (cijanidima, nekim anesteticima itd.) ili nedostatkom vitamina B. Kod ove hipoksije u venskoj krvi je povišen sadržaj kisika jer ga tkiva ne iskorištavaju.
• "Hipoksija zbog prekomjerne potrošnje kisika (fiziološka hipoksija)" - nastaje zbog velike potrošnje kisika pri ekstremnom mišićnom radu i može se javiti kod sportista i teških fizičkih radnika.

Ostale podjele

Prema brzini nastajanja, hipoksija može biti:

• Perakutna, a kao poseban oblik perakutne hipoksije eksplozivna (dekompresijska) hipoksija koja nastaje kada se u vremenu manjem od 1 sekunde parcijalni tlak atmosferskog zraka smanji na 100 mm živinog stuba ili manje, a javlja se i u zrakoplovstvu i kosmonautici zbog narušavanja hermetičnosti kabinskog prostora (eksplozivna dekompresija) i u eksperimentalnim uvjetima na ljudima i životinjama u dvokomornim hipobarnim barokomorama.
• Akutna
• Postepena

Prema dužini trajanja, hipoksija može biti :

• Stalna (kontinuirana)
• Povremena (intermitentna), koju karakterizira naizmjenično smjenjivanje hipoksije sa razdobljem normalne opskrbe krvi kisikom (normoksija)

Djelovanje hipoksije na organizam

Djelovanje hipoksije na organizam zavisi od brzine nastanka, težine i dužine trajanja, a karakteriziraju je:

• Smanjenje mentalne moždane aktivnosti, što se ispoljava kao slabo pamćenje, zaboravnost, usporen misaoni tok, pospanost, euforiju, glavobolju, mučninu,) sve do pojave trzaja, konvulzije i nastanka kome;
• Smanjenje radne sposobnosti muskulature; (što se manifestira usporenim hodom, osjećajem nemoći, oslabljenom i usporenom refleksijom, lošom koordinacijom motoričkih pokreta akomodacije oka,
• Depresija respiratornog centra, koju prati gubitak svijesti, koma i smrt.

Vazokonstrikcija i vazodilatacija

U većini tkiva u organizmu, kao reakcija na hipoksiju javlja se vazodilatacija (proširenje promjera) krvnih žila. Širenje krvnih žila omogućava priliv u veće količine krvi u tkiva, što donekle kompenzira hipoksiju.

Nasuprot tome, plućna cirkulacija pri hipoksiji ulazi u vazokonstrikciju (suženje promjera krvnih žila) krvnih žila. Ova pojava je poznata kao hipoksična plućna vazokonstrikcija.^[6]

Također pogledajte

• Disanje
• Oksidacija